ఆత్మచరిత్రము/ప్రథమభాగము : విద్యార్థిదశ/జననీజనకులతోడి సంఘర్షణము
మున జరిగిన యొక యుదంతమునుగూర్చి చెప్పవలెను. ఆదినములలోనే ప్రార్థనసమాజవార్షికోత్సవము జరిగెను. ఉత్సవఁపుఁ గడపటినాఁడు, సభికులు పట్టణమున కనతి దూరమందలి సారంగధరపర్వతమునకుఁ బోయి, ఆ నిశ్శబ్దస్థలమున, ప్రార్థనానంతరమున, తమసమాజ సౌభ్రాతృత్వమునకు సూచకముగఁ గలసి ఫలాహారములు చేయుట యాచారమయ్యెను. ఇది గర్హ్యమని హిందూసంఘమువా రెంచి, యిట్టి సంఘసభ్యులను బహిష్కృతులను గావించుటకు గుసగుసలు సలుపుచువచ్చిరి. ఆనెల 22 వ తేదీని ప్రార్థనసామాజికులము సారంగధరుని మెట్టకుఁ బోయితిమి. ఫలాహారము చేసినవారికి సంఘబహిష్కార మగు నని మాకుఁ దెలిసెను. ఇట్టిబెదరింపులకు భయపడవల దనియును, కష్టనష్టము లాపాదించినచో సహనబుద్ధితో మెలంగుట సంస్కరణ పరాయణులకర్తవ్య మనియును నేను జెప్పితిని. కనకరాజున కీ మాటలు కోపము కలింగించెను. తనపొడ కిట్టనిచో, మాకు ప్రతిబంధకము గాక, తాను వెడలిపోయెద నని యాతఁడు చెప్పివేసెను ! ఎట్ట కేల కాతనిని శాంతింపఁజేసి కొండమీఁదికిఁ గొనిపోయితిమి. ప్రార్థన ఫలాహారము లైనపిమ్మట, పర్వతము దిగి, ముత్తుస్వామి శాస్త్రి బ్యాండుస్వరము పాడుచుండఁగ, మే మందఱము, సైనికనికాయము వలె పదతాడనము చేసి నడుచుచు, బాలికాపాఠశాలయొద్ద విడిపోయి, యెవరియిండ్లకు వారు వెడలిపోయితిమి.
20. జననీజనకులతోడి సంఘర్షణము
నేను సంఘసంస్కరణమును గుఱించి తీవ్రాభిప్రాయములు గలిగి, నిర్భయముగ వానిని వెల్లడి చేయుచుండుటచేత, నా కెల్లెడలను విరోధు లేర్పడిరి. ఇంటను, బయటను సంస్కరణమును గుఱించి నిరతము ప్రసంగించుటయె నా కపుడు ముక్తిమోక్షము లయ్యెను ! దీనిపర్యవసానము, సమాజమిత్రులు నన్ను 'సుబోధకు' డని పిలువసాగిరి ! రాజగురువు నన్ను 'పవిత్రగురువు' అని సంబోధించుచుండువాఁడు! హాస్యార్థమే వారు నా కిడినయీకితాబులకు నేను గులుకుచుండు వాఁడను ! అతిమితభాషి నని న న్నిదివఱకు గేలి చేసినబంధుమిత్రులు, వాచాలుఁడ నని న న్నిపుడు దిసంతులుగొట్టిరి ! సంస్కరణాభిలాషము మనసున కెంత హాయిగ నున్నను, ఒక్కొక్కప్పు డదియె నన్ను జిక్కులలో ముంచి, వ్యాకులతపాలు చేసెను. దీని కప్పటిసంగతులు రెండు ఉదాహరణములు లిచ్చుచున్నాను.
మా మేనత్తకుమారుడు మంత్రిరావు నరసయ్యగారు, తన పెద్దకుమార్తెను మాతమ్ముఁడు వెంకటరామయ్య కిచ్చి వివాహము చేయ నిశ్చయించుకొనిరి. దీనికి మా తలిదండ్రులు సమ్మతించిరి. నాకుమాత్ర మిది బొత్తిగ నిష్టము లేదు. నాయసమ్మతికిఁ గారణము నాసంస్కరణాభిమానమే గాని, వ్యక్తిగతమైన యాక్షేపణ మేదియుఁ గాదు. వథూవరు లిదివఱకె దగ్గఱబందుగులై బాల్యదశయం దుండుట నాయాక్షేపణమునకు విషయము. మార్చి 16 వ తేదీని యీసంగతిని గుఱించి మాతమ్మునితో మాటాడితిని. విద్యాస్వీకారము చేయుచుండెడి యాతఁడు నాయాలోచన విని, సంస్కరణపక్ష మవలంబించుట న్యాయ మని వక్కాణించితిని. నేను జెప్పినదాని కాతఁడు సమ్మతించెను గాని, తలిదండ్రులు పట్టుపట్టిన నేమిచేతు నని యడిగెను. విద్యాప్రాజ్ఞతలు గల వరుని కిష్టము లేని వివాహము జరుగ దనియె నేను జెప్పితిని. తన కెప్పటికిని పరిణయ మసమ్మత మని యతఁడు పలికినపుడు, విద్యాపరిపూర్తి యైన యౌవనసమయమున విద్యావతిని వివాహమాడుట తనవిధి యని యంటిని. సోదరున కిట్టిబోధన చేయుట యందుకాలుష్య మేకోశమందైన దాఁగొనియెనా యని నేను హృదయ పరిశోధనము గావించుకొని, నాసంస్కారాభిమానమే దీనికిఁ గారణమని స్పష్టపఱుచుకొంటిని ! నే నింతటితో నూరకుండక, వధువు సోదరుఁడును, కళాశాలాసహవాసుఁడును నగు వెంకటరత్నముతో నీ సంగతిని గూర్చి మాటాడి, యీబాల్యవివాహమున కడ్డపడు మని వానికిని బోధించితిని. అతఁడు సమ్మతించినను, తనకుఁగూడ వివాహము చేయఁ బూనిన తండ్రి, తనమాటలు వినకుండు నేమో యని భీతిల్లెను.
అంతటఁ గొన్నిదినములకు నరసయ్యగారు మాయింటికి వచ్చి, మాజనకుఁడు గ్రామాంతరమున నుండుటచేత, తాను సంకల్పించుకొనిన యీవివాహమును గుఱించి నా యభిప్రాయ మడిగిరి. ఆయనతో ధారాళముగ మాటాడ నొల్లక, నాబోటిపసివారు అభిప్రాయ మీయఁ దగ రని చెప్పివేసియూరకుంటిని ! నాయసమ్మతిని మితభాషిత్వమున మాటుపఱిచి, గర్వమునఁ గులుకుచుంటి నని నన్నాతఁ డెత్తిపొడువఁగా, వివాహమును గుఱించి వరుఁడె పలుకవలయును గాని, యితరుల యూహ లేమిప్రయోజన మని యంటిని. అంత టాయన, "వరుఁడు బాలుఁడు కావున, నతనిసమ్మతితో మనకు ప్రసక్తి లేదు. నాకుమారునిసంగతి చూడు ! ఈసమయమందే వానివివాహమును గదా. పెండ్లిని గుఱించి ప్రస్తావము వచ్చినపు డెల్ల, వాఁడు తల వాల్చియుండును. కాఁబట్టి యిట్టిబాలురవిషయములో పెద్దవాళ్లె యోచింపవలెను " అని పలుకఁగా, నేను, "కావుననే పిల్లలమగు మ మ్మాలోచన లడుగక, పెద్దలగు మీరును, మాతండ్రియును మీచిత్తము వచ్చినట్టె చేయరాదా ?" అని రోషముతోఁ బ్రత్యుత్తర మిచ్చితిని.
రెండవసంగతి, యిటీవల జరిగిన ప్రార్థనసమాజ వార్షికోత్సవ సందర్భమునఁ గలిగిన యాందోళనము. కళాశాలలో పండితులగు కస్తూరి శివశంకరశాస్త్రిగారు పూర్వాచారపరాయణత్వమునకుఁ బట్టు గొమ్మ. మొన్నటి ఫలాహారములకై ప్రార్థనసామాజికులకు సంఘబహిష్కార మగు నని యాయన కొందఱితో ననెను. ఇది తెలిసి మా తలిదండ్రు లలజడి నొందిరి. ఆనెల 27 వ తేదీని ప్రొద్దున నేను భోజనము చేయుచుండఁగా, మాతల్లి నాతో, "నాయనా ! మనది పెద్దకుటుంబము. పిల్లల కందరికీ పెండ్లిండ్లు పేరంటములు కావలసియున్నవి. మ మ్మందరినీ చిక్కులపాలు చేయదలచుకొన్నావా యేమి?" అనినపుడు, "ఏమి టిది? నే నేమిచేసినానో చెప్పితే సమాధానము చెప్పుతాను !" అని పైకి గంభీరముగఁ బలికితినే గాని, మాతమ్మునికి వెంకటరత్నమునకును వివాహ మాడవల దని నే జేసిన రహస్యబోధన వారిచెవులఁ బడినదా యని లోన నేను భీతిల్లితిని ! మాతల్లి సూచించినసంగతి యిది గాక, మొన్న సారంగధరుని మెట్టమీఁది ఫలాహారముల యాందోళన మని తెలిసి, తల తడివి చూచుకొని, "దాని కేమిలే! కిట్టనివాళ్లు పరిపరివిధముల చెప్పుకుంటారు - వీరేశలింగముగారి యింట తయారైన ఫలాహారములు పుచ్చుకొనేవెఱ్ఱివారము కాములే ! మాతోపాటు కచేరీగుమస్తా లనేకులు ఫలాహారములు చేసినారులే !" అని నేను సమాధానము చెప్పితిని.
ఉదంతము లింత సులభముగా నంతమొందినవి గావు. కొన్ని దినములపిమ్మట, రాత్రి భోజనసమయమున, మాతండ్రి నాతో మతమునుగుఱించి సంభాషించుచు, :భగవంతుడు హృదయాలయమందే దర్శింపఁదగినవాఁ డనుట వాస్తవమే. కాని మనము జనాభిప్రాయమునకు వెరవక తప్పదు జాతిమతభ్రష్టు లై పోయిన క్రైస్తవులపాట్లు దేవునికి తెలుసును" అని పలికెను. నేనుమాత్ర మిది యొప్పుకొనక, సత్య మని నమ్మినచొప్పున నడుచుకొనెడివారిని దురదృష్టవంతు లన వీలు లే దనియు, బుద్ధిపూర్వకముగ స్వీకరించిన మార్గమునఁ గలిగిన కష్టసుఖములను సమత్వమున వా రనుభవించుట న్యాయ మనియును నేను జెప్పివేసితిని.
మా దీర్ఘ సంభాషణ ఫలితముగఁ దేలినసంగతులు నేను దినచర్య పుస్తకమున నిట్లు విమర్శించితిని : - "మా జనకుఁడు జనాభిప్రాయమును శిరసావహించెడిభీరుఁడు; నే నన్ననో, స్వబుద్ధి సూచించిన సత్యపథమునఁ బోయెడిధీరుఁడను. ఆయన, పామరజనాచారములను గౌరవించి యనుసరించువాఁడు; నేను, వానిని నిరసించి నిగ్రహహించెడి వాఁడను. వే యేల, మా నాయన పూర్వాచారపరాయణుఁడు; నేను నవనవోన్మేషదీధితుల నొప్పెడి సంస్కారప్రియుఁడను !" పాఠకులు నా యౌవనమునాఁటి యహంభావమునకు వెఱ గంద కుందురు గాక !
21. ముత్తుస్వామిశాస్త్రి విపరీతవిధానము
ముత్తుస్వామిశాస్త్రి నాసహవాసు లందఱిలోను విద్యాధికుఁడును, మేధాశక్తిసంపన్నుఁడును. ఒక్కొకసరి యాతఁడు సంఘ సంస్కారవిషయములందు చోద్యములగు సూత్రములు సిద్ధపఱచు చుండువాఁడు. ఆయేప్రిలు 10 వ తేదీని నేను మృత్యుంజయరావుతోఁ గలసి, శాస్త్రిదర్శనమున కార్యాపుర మేగితిని. మే మనేకసంగతులను గుఱించి మాటాడుకొంటిమి. అంత మాసంభాషణము సంస్కరణములదెసకు మరలెను. "ఏటి కెదు రీదినంతమాత్రమున మనము సంస్కారులము కాఁజాలము. పూర్వాచారపరాయణులవలెనే మనమును కర్మ కలాపమును విసర్జింపక, నిరర్థక మని నమ్మినయాచారకాండ ననుష్ఠానమునకుఁ దెచ్చి, సంఘమును మెల్ల మెల్లగ మనవైపునకుఁ ద్రిప్పుకొనవలెను." అనునాతనిమాటలు మాకు హాస్యాస్పదములుగఁ దోఁచెను.