Jump to content

ఆంధ్ర శ్రీవిష్ణుపురాణము/ద్వితీయాశ్వాసము

వికీసోర్స్ నుండి

శ్రీరస్తు

శ్రీవిష్ణుపురాణము

ద్వితీయాశ్వాసము



విష్ణుపురాణకథా
ప్రావీణ్యాగణ్యహృద్యభాగ్యరమాసం
భావితకటాక్షవీక్షణ
రావురిబసవక్షితీంద్రు రాఘవభూపా.[1]

1


వ.

సకలపురాణవిద్యాధురంధరుం డైనపరాశరుండు మైత్రేయున కిట్లనియె.

2


తే.

ఆదిమనువైనయట్టిస్వాయంభువునకుఁ, దనయులైరి ప్రియవ్రతోత్తానపాదు
లందు నుత్తానపాదున కాత్మసూను, లుత్తముండు ధ్రువుండు నా నుదయమైరి.

3


వ.

మైత్రేయుుఁ డతని నవలోకించి మహాత్మా ధ్రువుండు పరమభాగవతుండని పెద్ద
లచేత విందు నతనిచరిత్రంబు సవిస్తరంబుగాఁ జెప్పు మనినఁ బరాశరుం
డిట్లనియె.

4

ధ్రువునిచరిత్రము

మ.

ఘనుఁ డుత్తానపదుండు భూవలయ మేకచ్ఛత్రమై యొప్పఁగా
ననురాగంబున నేలి పెక్కుమఘముల్ సాంగంబులై యుండఁజే
సి నిలింపప్రభునైనఁ గైకొనక శాసీభూతవిద్వేషిరా
జనికాయుం డగుచున్ మహిం బరఁగె శశ్వత్కీర్తిసంపన్నుఁడై.[2]

5


క.

సురుచియు సునీతియును నన, నిరువురుభార్యల వరించి యెంతయు నొప్పెన్
ధరణిఁ బయోనిధికన్యను, బరిణయ మైనట్టిచక్రపాణియుఁబోలెన్.

6


వ.

అందు సురుచికి నుత్తముఁడును సునీతికి ధ్రువుండునుం బుట్టి సమానరూపరే
ఖావిలాసవిద్యావివేకంబులం బెరుగుచున్నంత నొక్కనాఁడు.

7

క.

ఉత్తానపదుఁడు గొలువున, నుత్తమునిం దొడలమీఁద నునిచి ముదముతో
నుత్తమపీఠంబున ముని, సత్తములు భజింప నున్నసమయమునందున్.[3]

8


ఆ.

జనకుతొడలమీఁద సంతోషముననున్న, సవతితల్లికొడుకు సంభ్రమంబు
తోడఁ జూచి వచ్చి ధ్రువుఁడు తానును తదీ, యాంకపీఠ యెక్క నాసపడుచు.

9


తే.

రాజసింహాసనం బెక్కి రాఁ గడంగి, నిక్కి చేఁ జాఁప సురుచి సునీతితోడి
సవతిమత్సరమున రాజసమ్ముఖమున, వెఱవ కిట్లను నతనితోఁ గఱకుమతిని.[4]

10


క.

ఈసకలరాజ్యభోగ, శ్రీసంపదచేత నుల్లసిల్లి ఘనుండై
నాసుతుఁడుగాక యీసిం, హాసన మెక్కంగ నీకు నర్హం బగునే.

11


ఉ.

ఎల్లవిధంబుల వినుతికెక్కినయీనృపుకూర్మిపత్ని నై
మొల్లములైనసంపదలు మోచి వెలుంగుచు నున్ననాకు నీ
తల్లి సపత్ని నౌదునని తాఁ బలుమాఱును వచ్చి నాకడం
బ్రల్లదముల్ వచించు నది పల్మఱు నే వినఁజాల నెన్నఁడున్.[5]

12


తే.

నాథుమన్నన వడసిన నాకుఁ దన్ను, నాదుఁ జెల్లినఁ జెల్లెఁగా కంతరాంత
రములు చెలియక మీతల్లి రాజుపత్ని, ననుచు గర్వించె నవి పతి కప్రియములు.[6]

13


క.

ఉత్తానపాదుఁ డెక్కిన, యుత్తమసింహాసనమున నుండఁదగినవాఁ
డుత్తముఁడు వీనికంటెను, నుత్తముఁ డగు దేని నీవు నుండుము వేడ్కన్.

14


క.

అని బెట్టిదంబు లాడుచు, జనపతి జూడంగ సురుచి సవతికొడుకుఁ జ
య్యన రెట్టఁ బట్టి పొమ్మని, వెనుకకుఁ బడఁ ద్రోసి వీఁపు వ్రేసెం బెలుచన్.[7]

15


చ.

కనుఁగవ నశ్రుపూరములు గ్రమ్మఁగ వీడినకాకపక్షమున్
వెనుకకు వీల దైన్యరసవేదన నిల్వఁగలేక యేడ్చుచున్
జననినికేతనంబునకుఁ జయ్యనఁ బోయి ధ్రువుండు దీనుఁడై
తనపెదతల్లిసేఁతయును దండ్రియుపేక్షయుఁ జెప్పెఁ జెప్పినన్.[8]

16


తే.

కొడుకుకన్నులబాష్పముల్ దుడిచి తల్లి, శిరసు మూర్కొని కౌఁగిటఁ జేర్చి యేడు
పుడిపి తనకును గన్నునీ రొలుకుచుండ, నతనితో గద్గదస్వర యగుచు ననియె.[9]

17


ఆ.

అన్న సురుచి చెప్పినన్నియు నిక్కంబు, లవనివిభుఁడు దానియందుఁ బ్రియము

గలఁడు తత్తనూజు గారవింపక యేల, మాను నంతచనువు మాకుఁ గలదె.[10]

18


తే.

సురుచి సౌభాగ్యవతి గాన సుతుఁడుఁ దాను, మునుజనాథునివలన మన్ననలు గనిరి
మందభాగ్యుల మైనట్టిమనకు నేల, మనుజనాథునివలన మన్ననలు గలుగు.[11]

19


చ.

పుడమి సమస్తమున్ సురుచిపుత్రకుఁ డేలుచు రాజుమన్ననల్
వడసి మహోన్నతాసనముపై విలసిల్లఁగ వానిపాదముల్
విడువక గొల్చుచుం గృపణవృత్తి కొడంబడ నున్నయన్న నా
కడుపున నేల పుట్టితివి కష్టపుఁబాటునకై తనూభవా.[12]

20


వ.

అని యెలుంగెత్తి యేడ్చిన తల్లి నూరార్చి ధ్రువుం డిట్లనియె.

21


ఉ.

ఏమిటి కింతదుఃఖమున నేడ్చెద వుత్తమలీల నుత్తముం
డీమహనీయభూవలయ మేలుచు రాజ్యము సేయనిమ్ము త
ల్లీ మనుజేంద్రుఁ డిట్టిసిరి యెవ్వరిచే మును గాంచె నవ్విభుం
డేమియను గ్రహించి మన కీఁడొకొ యీపరిపాటిసంపదల్.[13]

22


ఉ.

తండ్రి ప్రియవ్రతానుజునిదత్తము లైనసమస్తధారుణీ
మండలభోగముల్ నిమిషమాత్రసుఖంబులు గాన నిందు నే
నుండఁగనొల్ల వేల్పులకు నున్నతమైనపదంబునందు నే
నుండెదఁ జంద్రసూర్యులు పయోనిధులుం గలకాల మెప్పుడున్.

23


ఆ.

ఏను దపము సేయ నేగేద నెమ్మది, నుండు మనుచుఁ దల్లి నూఱడించి
పలికి యొక్కరుండు పరమనిర్వేదన, పరుఁడు రాజసుతుఁడు పురము వెడలె.[14]

24


వ.

ఇట్లు పురంబు నిర్గమించునప్పుడు తదీయసమీపోద్యానవనమధ్యంబునఁ గృష్ణా
జినంబులు విష్టరంబులుగా నిడి కూర్చున్న సప్తమహర్షులం బొడగాంచి నమస్క
రించి యున్న యన్నరేంద్రనందనునకు నమ్మునీంద్రు లిట్లనిరి.[15]

25


ఆ.

ఎందునుండి వచ్చి తెవ్వరివాఁడవు, తెలియఁ జెప్పు నామధేయ మేమి
యిప్పు డొంటి నేల నీ విచ్చటికి వచ్చి, తనిన మునులతోడ నాతఁ డనియె.

26


తే.

ఏను ధ్రువుఁ డనువాఁడ నుత్తానపాదు, నాత్మజుండఁ దపంబు సేయంగఁ గోరి
పోవుచున్నాఁడ నాతొంటిపుణ్యఫలము, కతన మీదర్శనము నాకుఁ గలిగె ననిన.

27


క.

మునులందఱు నాశ్చర్యం, బున నాతనిఁ జూచి రాజ్యభోగ్యములుం గై
కొననొల్లక నిర్వేదిం, చినకారణ మేమి యిట్లు చెల్లునె నీకున్.[16]

28

తే.

నాలుగైదువత్సరముల బాలకుఁడవు, మోహనం బైనసుకుమారమూర్తి వీవు
లేశమాత్రంబు వ్యాధులు లేవు మేనఁ, దల్లిదండ్రులు గల్గినధన్యమతివి.[17]

29


క.

నీ వెక్కడఁ దప మెక్కడ, భావిశుభ శ్రీదమైనఫల మెక్కడ నీ
వీవెఱ్ఱిపడుచుబుద్ధులు, పోవిడువుము వేగ మగిడిపొమ్ము కుమారా.[18]

30


చ.

అనిన ధ్రువుండు వారలకు నంజలి చేసి వివేకబుద్ధితో
జనకుని సమ్ముఖమ్మున విచారవివేకము లేశమాత్రముం
దనమది లేక యాసవతితల్లి దురాగ్రహవృత్తితోడఁ బ
ల్కినకొఱగానిమాటలు నికృష్టతయున్ వినిపించి వెండియున్.[19]

31


క.

ఏనింక నట్టిచోటికిఁ, బోనొల్లను మీప్రసాదమునఁ బుణ్యతప
శ్రీ నొంది మిగులనున్నత, మైనపదంబున వసింతు నని పలుకుటయున్.[20]

32


తే.

అతనిదృఢనిశ్చయంబును నతనిసద్వి, వేకబుద్ధియు నతనియస్తోకమహిమ
యును గనుంగొని యమ్మహామునివరేణ్యు, లందఱును దమలోన నిట్లనిరి నగుచు.[21]

33


చ.

అనిమొన ముట్టి శాత్రవచయంబులు దారుణదివ్యబాణముల్
ఘనముగ నేయఁగాఁ దనువు గాఁడిన నొవ్వఁడు గాని రాజనం
దనుఁ డవమానపూర్వకవిధానము లైనదురుక్తు లిమ్మెయిన్
మనమున నాట నన్న నొకమాటకు నోర్వఁడు వేయుఁ జెప్పినన్.[22]

34


వ.

అని పలికి యతని నవలోకించి.

35


ఉ.

నీమది నిట్టిపాటిదృఢనిశ్చయ మొందెనెయేని భక్తితోఁ
దామరసాయతాక్షు వినతాసుతవాహను భక్తలోకచిం
తామణి భుక్తిముక్తిఫలదాయకు సర్వసుపర్వనాయకున్
శ్రీమహిళాకళత్రుని భజింపు కుమారక యిష్టసిద్ధికిన్.[23]

36


వ.

తొల్లి మీవంశకర్త లైనస్వాయంభువుండును బ్రియవ్రతోత్తానపాదులును

నవ్వాసుదేవునకుం దపంబుఁ జేసి కాదె కృతార్థులై మహనీయమహిమం బడసిరి.
అస్మదాదు లైనమహామునులును నద్దేవు నుపాసించి కాదె జగంబుల నందఱి
కంటే నధికుల మైతిమి. కావున నీవును భక్తరక్షణపరాయణుం డైన నారా
యణు నారాధింపు మతండు నీకు నభీష్టఫలంబు నిచ్చునని విధివంతంబుగా నత
నికి ద్వాదశాక్షరమంత్రం బుపదేశించి తపశ్చరణప్రకారంబునుం జెప్పి కృతా
ర్థుండవు గమ్మనిన నౌత్తానపాదియుం బ్రమోదభరితహృదయుండై యచ్చోటు
గదలి చని.[24]

37


సీ.

ఆదికాలంబున యమునాతటంబున మధుఁ డనుదానవుం డధికతపముఁ
గావించి యిందిరాకాంతుఁ బ్రత్యక్షంబు చేసి యాత్మీయనివాసభూమి
యైనయావనభూమియందు నానాదేవయుక్తుఁడై యద్దేవుఁ డుండునట్లు
గా వర మర్థితోఁ గైకొని తనపేర మధురాపురంబును మధువనంబు


తే.

ననఁగ లోకప్రసిద్ధిగా నలవరించె, సార్వకాలంబు పద్మలోచనుఁడు సకల
సురగణంబులు గొలువ నచ్చోట నుండు, నది తపోధనులకు నెల్ల నాస్పదంబు.[25]

38


ఆ.

ఆకుమారచంద్రుఁ డచ్చోటు దనకుఁ ద, పంబు సేయఁదగినపట్టు గాఁగ
నిశ్చయంబు సేసి నిష్ఠతోఁ గాళింది, యందుఁ దీర్థమాడి యభిమతముగ.[26]

39


క.

ఔత్తానపాది మునినా, థోత్తము లెఱిఁగించినట్టియుపదేశవిధిన్
జిత్తంబు యోగవిద్యా, యత్తంబై చెంగలింప నప్పుడు కడఁకన్.[27]

40


తే.

షోడశాబ్దవయోమూర్తి సుందరాంగు, శంఖచక్రగదాఖడ్గశార్ఙ్గహస్తుఁ
బీతకౌశేయు లక్ష్మీసమేతవక్షు, నాదిదేవుని విష్ణుని నాత్మఁ దలఁచి.[28]

41


క.

బాలకుఁడు బ్రహ్మవిద్యా, శీలుండై చిత్సుధాభిషేచనమతితో
లోలోనిచవుల మిక్కిలి, లోలుండై బాహ్యరుచులు లోఁ గొనకుండెన్.[29]

42


చ.

ముదమున సర్వలోకములు మోచి వెలింగెడి వాసుదేవునిన్

హృదయములోన నిల్పి తప మిమ్ములఁ జేయుచు నున్నరాసుతున్
సదమలవృత్తిఁ బూన ధృతిచాలక భూమి వడంకె నొక్కటన్
విదితనదీనదాబ్ధిపృథివీధరఘోరవనాళి గూడఁగన్.[30]

43


తే.

ఒక్కపాదంబు ధర మోపి యూర్ధ్వబాహుఁ, డగుచు నుగ్రతపంబు సేయంగ నతని
పదముదిక్కు వసుంధరాభాగమెల్ల, నొరగు వారిధిలోని పేరోడవోలె.[31]

44

ఇంద్రుఁడు ధ్రువునితపము విఘ్నము చేయఁబూనుట

వ.

ఇట్లు సకలలోకక్షోభంబుగా నుగ్రతపంబు సేయునతనితపోవహ్ని సకలచరా
చరభూతంబులకు నసహమానం బయ్యె నప్పుడు.[32]

45


క.

దేవపతి యాము లనియెడు, దేవతలును దాను వాసుదేవధ్యాన
శ్రీవిభవుఁ డైనధ్రువునిత, పోవిఘ్నం బర్థిఁ జేయఁ బూని కడంకన్.

46


శా.

భూతప్రేతపిశాచరూపములతోఁ బొల్పారు కూశ్మాండక
వ్రాతంబుం బిలిపించి మీరు భయదవ్యాపారులై పోయి ని
ర్ఘాతక్రూరకఠోరఘోరరవముల్ గల్పించి యబ్బాలకున్
భీతుంజేసి తపంబు మాన్పుఁ డనుచుం బ్రేరేచినన్ ధీరులై.[33]

47


సీ.

చటులదంష్ట్రావిషజ్వాలాకరాళభీకరభుజంగంబులై కఱవవచ్చుఁ
గేసరిశార్దూలకిరిగండభేరుండరూపంబులై పొడచూపుచుండు
దైత్యపిశాచభూతప్రేతడాకినీసంరావములతోడ సందడించుఁ
జిటచిటార్భటిఁ బరస్ఫుటదావపావకకీలలఁ గ్రొమ్మంట లోలిఁ బొదవు

తే.

వదనముల మంట లొలుకంగ ముదిసినట్టి, జంబుకంబులు కొఱవిదయ్యంబులట్లు
బెట్టురాత్రులఁ గూఁతలు పెట్టుచుండు, నవిరళధ్యానపరుఁ డైనధ్రువునికడను.[34]

48


వ.

ఇ ట్లనేకవిధంబులం దపోవిఘ్నంబు సేయునెడ నొక్కనాఁ డొక్కమాయావి
యైన రాక్షసి సునీతిరూపంబు గైకొని యతనిపాలికి వచ్చి బాష్పపూరితలోచ
నయై గద్దదస్వరంబున నిట్లనియె.[35]

49


ఉ.

అన్న కుమారచంద్ర తగునయ్య నిరంతరదుఃఖవార్ధిలో
న న్నిటు ముంచి యీవిధమున భయదాటవులం దపంబు సే
య న్నడతెంచి తిట్టినిను నన్యులు మెత్తురె పిన్నబిడ్డలన్
వెన్నుఁడు మెచ్చి యెన్నఁ డొసవెన్ వరముల్ నినువంటివారికిన్.[36]

50


ఉ.

అందనిపంటి కేమిటికి నఱ్ఱు నిగిడ్చెదు విష్ణుఁ డున్నయా
కందువచందమామగుటకల్ విను మీపని గట్టిపెట్టి నా
డెందములోనియుమ్మలిక డిందుపడం జనుదెమ్ము పోద మిం
పొంద సమస్తభోగములఁ బొందెడుతండ్రికి వేడ్క సేయఁగన్.[37]

51


శా.

ఆరం బండినపైరు వోవిడిచి దుర్వ్యాపారచిత్తంబుతో
ఘోరారణ్యములోన మోడు నఱకన్ గొడ్డండ్లు సేయించిన
ట్లీరాజ్యంబు సమస్తమున్ విడిచి నీ వేలా తపోనిష్ఠకుం
జేరన్ వచ్చితి భావికాలఫలముల్ చింతించి సత్పుత్రకా.[38]

52


శా.

బాలక్రీడలఁ దల్లిదండ్రుల నదభ్రప్రీతి నొందించి యి
చ్ఛాలంకారవిహారముల్ సలిపి పూజ్యం బైనరాజ్యస్థితుల్
చాలం గైకొని వార్ధకంబునఁ దపస్సంపత్తిఁ గైకొంట గా
కేలా దేహము దుఃఖపెట్టెదవు తండ్రీ చిన్నిప్రాయంబునన్.[39]

53


ఉ.

దట్టపులజ్జతో సవతితల్లి దురుక్తులు నెమ్మనంబునం
బెట్టి విరక్తి పుట్టి పటుభీషణవృత్తిఁ జరింపనేల నీ
కిట్టిచలంబు చాలఁ గలదేని మహీతలమెల్ల నేలఁగాఁ
బట్టముఁ గట్టు నేర్పున కుపాయ మెఱింగితి రమ్ము పుత్రకా.[40]

54

శా.

నోముల్ పెక్కులు నోచి యుజ్జ్వలతపోనుష్ఠానకర్మంబు లు
ద్దామప్రీతి నొనర్చి సత్సుత్రునిఁ గాఁ దండ్రీ నినుం గాంచితిన్
నామాటల్ విను రాజ్యభోగములకు ర మ్మింక రాకుండినన్
నీమీఁదం బడి ప్రాణముల్ విడిచెద నిక్కంబుగా నిచ్చటన్.

55


మ.

అనుచుం దెంపుతలంపునన్ బలుక మాయామాతదుర్వాక్యముల్
వినఁగా నొల్లఁడు చూడ నొల్లఁడు మనోవీథిన్ వినోదించు న
వ్వనజాతామునిమూర్తియందు లయమై వర్తించుచిత్తంబుతో
నొనరన్ బాహ్యవివేకశూన్యుఁడు ధ్రువుం డుద్యచ్ఛిలారూపమై.[41]

56


వ.

అట్టిసమయంబున ననేకశస్త్రాస్త్రపాణులును భయంకరసింహనాదులును వికృతవే
షధారులును నైన రాక్షసు లనేకసహస్రసంఖ్యలు వచ్చి యబ్బాలునిం బొదివి
వెఱపించి యుద్ధతిఁ జూపిన నవియెల్లను భగవద్ధ్యానపరాయణుం డైనయౌత్తాన
పాదియందు దురాత్మునకుం జేసినయుపకారంబులుంబోలె విఫలంబు లగుటయు
నప్పుడు.[42]

57


ఉత్సాహ.

యామగణసమేతుఁడై మహాభయంబుతోడ సు
త్రాముఁ డప్పు డక్కుమారుతపముఁ జెఱుప నుపమ యొం
డేమియును నెఱుంగలేక హృదయతాప మగ్గలం
బై మునీంద్ర యావద్రాగినట్టికంటకంబునన్.[43]

58


క.

అతనితపోమహత్త్వము, శ్రీతరుణీశ్వరునితోడఁ జెప్పి యుడుపలే
కీతఱి నుపేక్ష సేసిన, భూతగణంబులకు హాని పుట్టు నటంచున్.[44]

59


మ.

చని వైకుంఠమునందు మందరధరుం జంద్రార్కనేత్రున్ సురా
వనకేళిరతు నంబురాశితనయావక్షోజకుంభోపగూ
హనబాహాపరిశోభితుం గని తదీయశ్రీపదాంభోరుహా
వనతోదంచితమస్తకుం డగుచు దేవస్వామి దా నిట్లనున్.[45]

60

శా.

ఓలోకేశ్వర చిత్తగింపుము ధ్రువుం డుత్తానపాదక్షమా
పాలశ్రేష్ఠునినందనుండు మిగులన్ బాలుండు నీభక్తుఁడై
యేలో కాని మహాతపోనిరతుఁ డై యిట్లున్నవాఁ డాతనిం
బోలంజాలరు తొంటితాపసులు మాబోంట్లున్ విరించాదులున్.[46]

61


తే.

చెక్కు మీటిన వస గాఱు శిశువుభక్తి, నుగ్రతప మాచరించుచు నున్నయతని
యతులతపము విఘ్నంబు సేయంగఁ బూని, పెక్కుమాయలు పన్నితి బెళుకు లేదు.[47]

62


చ.

అతులతపంబు పెంపున రమాధిప నీవలనన్ ధ్రువుండు దా
నమరపదంబుఁ గైకొనునో యంబుజమిత్రునిఁ బాఱఁదోలునో
హిమకరురాజ్య మేలునొ దిగీశులలో నొకఁడై చెలంగునో
ప్రమదముతోడఁ దానె మనుపట్ణములన్నియు నాక్రమించునో.[48]

63


వ.

అనిన నందకపాణి వజ్రపాణి కిట్లనియె.[49]

64


ఉ.

ఇంద్రపదంబుఁ గోరఁడు దిగీశులరాజ్యము లాసనేయఁ డా
చంద్రునికల్మిపై మనసుఁ జూఁపడు తా మును పంకజాప్తదై
త్యేంద్రులలోకముల్ దలఁపఁ డెన్నఁడు వీరికి లేనిమేలు రా
జేంద్రసుతుండు వేఱకటి యిచ్చఁ దలంచుట నే నెఱుంగుదున్.[50]

65


ఉ.

ఆతనికోర్కు లెల్లఁ బ్రియమారఁగ నిచ్చి తపంబు మాన్పెదన్
భీతిఁ దొఱంగి యుండు మని పెంపున నింద్రునిఁ బంచి భక్తలో
కాతిశయప్రమోదకరుఁ డైనముకుందుఁడు వచ్చెఁ జిన్మయో
పేతమనోరథుం డగునరేంద్రతనూజునిపాలి కున్నతిన్.[51]

66


సీ.

వారివాహముఁ బోలు వక్షస్స్థలంబున నిందిరాశంప పెంపొందుచుండ
భూమిపద్మమువంటిబొడ్డుదామరయందుఁ గమలజచంచరీకంబు మెఱయః
గల్పవృక్షంబుశాఖలమించుబాహుల నరిశంఖఫలయుగం బంద మొందఁ
బరిపూర్ణచంద్రుతో బ్రతివచ్చుమోమున దరహాసనవసుధాధార లొలుక

తే.

నభముతోఁ బ్రతియైన నెన్నడుమునందుఁ, గనకకౌశేయసాంధ్యరాగంబు మెఱయ
భక్తలోకైకరక్షణోపాయధుర్యుఁ, డై జనార్దనుఁ డపుడు ప్రత్యక్షమయ్యె.[52]

67


వ.

ఇట్లు ప్రత్యక్షంబై.


స్వాగతావృత్తము.

ఆనరేంద్రతనయాగ్రణియోగ, ధ్యానధారణవిధాననిధానం
బైనచిత్తము లయం బగుటెల్లం, దా నెఱింగి కృపఁ దార్కొనుదృష్టిన్.[53]

68


వ.

అతని నవలోకించి కుమారా నీతపోమహత్వంబునకు మెచ్చితి నీయిచ్చకు వచ్చిన
వరంబు లిచ్చెద వేఁడు మని తెలిపిన నతం డున్మీలితలోచనుండై.[54]

69


ఆ.

యోగదృష్టిచేత నోరంతప్రొద్దును, భావవీథిఁ గానఁబడినమూర్తి
బాహ్యదృష్టిఁ గానఁబడిన నిక్కంబుగాఁ, దలఁచి రాజసుతుఁడు తెలివి నొంది.[55]

70


వ.

భయభక్తితాత్పర్యంబులు చిత్తంబునం బెనంగొన సాష్టాంగదండప్రణామంబు
లు సేసి నిలిచి కరకమలంబులు మొగిచి.[56]

71


తే.

కమలలోచనురూపంబుఁ గన్నులారఁ, జూచి యానందరసకేళిఁ జొక్కి యతఁడు
తన్నుఁ దా నేమి యెఱుఁగనితలఁపుతోడ, నుండియును గద్దదస్వరయుక్తిఁ బలికె.[57]

72


క.

వరమిచ్చెద నని లక్ష్మీ, వర వచ్చితి నాకు నిన్ను వర్ణింప మనో
హరమై యున్నది యఘసం, హర మగువాక్ప్రతిభ నాకు నందింపఁగదే.[58]

73


చ.

అనుటయుఁ బద్మనాభుఁడు దయామృతపూరితదివ్యచిత్తుఁ డై
జనపతిసూతిమస్తమునఁ జారుతరోపనిషద్రహస్యసం
జనితమృదూక్తిసంఘ మగుశంఖము మోపిన నమ్మహాత్మునె
మ్మనము మహాప్రకాశమహిమం జెలువొందె ననేకభంగులన్.[59]

74


ఉ.

అప్పుడు రాజపుత్రుఁడు మహాప్రతిభావిభవాభిరాముఁడై
యప్పరమేష్ఠిముఖ్యులకు నైన నగమ్యము లైనయర్థముల్
చొప్పడ నాగమోక్తఘనసూక్తులఁ జేతులు మోడ్చి భక్తితో

నప్పరమేశ్వరేశుఁ గొనియాడఁ దొడంగె వికాసభాసియై.[60]

75


ఉ.

శ్రీవనితాకళత్ర సరసీరుహసన్నిభనేత్ర భాగధే
యావహ దివ్యరూప నిగమాంతరహస్యకళాకలాప నా
నావరయోగినిర్మలమనస్సరసీరుహభృంగ చిత్సుధా
ప్లావితభక్తసంగ నిరపాయగుణోన్నత లోకసన్నుతా.[61]

76


ఉ.

కాష్ఠగతాగ్నివోలెఁ ద్రిజగంబులభూతములన్ గుణంబులం
గాష్ఠలయామినీదినవికారములన్ ఘటికాశరత్కళా
కాష్ఠలు మేరగాఁ గలుగుకాలములన్ భవదీయమూర్తి సు
శ్రేష్ఠతఁ జూపురూపమునఁ జెందుచు నుండుఁ బయోజలోచనా.[62]

77


చ.

అగణితలీల నొప్పు సచరాచరభూతసమగ్రమైనయీ
జగములపుట్టువున్ బ్రతుకుఁ జావును నీవలనన్ స్వభావమై
నెగడిన రాజసాదికమనీయగుణత్రయచేష్టితంబు లి
ట్లగుట యెఱింగియుం దలఁప రక్కట నిన్ను దురాత్ము లీశ్వరా.[63]

78


ఉ.

ఆవులచేతఁ బాలు గొని యందుఁ గ్రమంబున నెయ్యి వుచ్చి య
య్యావుల కాఘృతం బిడి ప్రియం బొనరించినయట్ల కాదె నీ
చే వరవాక్యవైఖరులు చేకొని నిన్ను నుతింపఁగా ముదం
బీపు వహింతు వీనటన లెల్లను జిత్రము లో జనార్దనా.[64]

79


వ.

అని యనేకప్రకారంబుల గొనియాడుచున్న యన్నరేంద్రనందను నవలోకించి
భవదీయస్తోత్రారాధనంబువలన సంతుష్టహృదయుండనైతి మద్దర్శనంబు వృథ
గాదు వరంబు వేఁడు మనినఁ బరమేశ్వరునకు నతం డిట్లనియె.

80


క.

సర్వప్రాణులయందును, సర్వాంతర్యామి వైనసర్వేశుఁడవున్
సర్వజ్ఞుండవు నగునీ, కుర్వీధర కోర్కి సెప్ప నుచితమె కృష్ణా.[65]

81

శా.

ఐనం జెప్పెదఁ జిత్తగింపుము మహాత్మా తండ్రి సింహాసనా
సీనుండై కొలువున్న నే నచటికిం జేరంగ నాసించితిన్
దానిం గన్గొని పెద్దతల్లి కినుకన్ ధట్టించి యిందుండ మ
త్సూనుం డర్హుఁడు గాని నీవు దగవంచున్ నన్నుఁ బల్కెన్ వెసన్.[66]

82


శా.

ఏ నవ్వాక్యము లాత్మలో నిలిపి లోకేశుండ వైనట్టినీ
చే నత్యున్నత మైనదివ్యపద మక్షీణప్రభావంబునుం
బూనన్ వచ్చితి నాకు నవ్వరము సంపూర్ణంబుగాఁ జేయవే
ధ్యానారూఢమునీంద్రహృత్కమలసద్మా పద్మపత్రేక్షణా.[67]

83


వ.

అనిన నద్దేవుండు నరదేవనందనునకుఁ గరుణారసకందళితహృదయుండై యి
ట్లనియె.

84

ధ్రువునిపూర్వజన్మవృత్తాంతము

సీ.

భూమీశనందన పూర్వజన్మంబున నీవు బ్రాహ్మణుఁడవై నిఖిలవేద
శాస్త్రంబులును నేర్చి సాధుసమ్మతిఁ గులాచారముల్ దప్పక జననియందు
జనకునియందును సద్భక్తి వదలక జపతపోనుష్ఠానసద్విధులను
నను నుపాసించుచు నాయందు లగ్నమై యున్నచిత్తంబుతో నుండి యుండి


తే.

యఖలసౌభాగ్యనిరతుఁడు నధికరూప, వంతుఁడును నవయౌవనవైభవుండు
నైనయొకరాజుతోడ సఖ్యంబు చేసి, యతనివంటి ప్రభుత్వము నాత్మఁ గోరి.[68]

85


తే.

ప్రాభవమునఁ గులస్థానపౌరుషములు, నాధిపత్యంబు గలిగినయట్టిరాజ
వరతనూజుఁడవై పుట్టవలయు ననుచు, నన్ను నారాధనము చేసినాఁడ వీవు.[69]

86


తే.

అదినిమిత్తంబు నీవు జన్మాంతరమున, వచ్చి కులశీలగుణవైభవములు గలిగి
నట్టియుత్తానపాదున కాత్మసుతుఁడ, వై జనించితి తొల్లిపుణ్యంబువలన.

87

ధ్రువుండు విష్ణుదేవునివలన ధ్రువస్థానంబుఁ బడయుట

మత్తకోకిల.

ఓకుమారక శైశవంబున నుల్లసిల్లుచు నుండియున్
మాకు భక్తుఁడవై తపోనియమవ్రతంబులు సల్పి య
స్తోకపుణ్యపరుండ వైతివి తొంటిజన్మము కోరికల్
నీకు నేడు ఫలించునట్లుగ నెమ్మితో వర మిచ్చెదన్.[70]

88


క.

త్రిదశగ్రహతారాముని, పదముల కన్నిటికి నుపరిభాగంబునఁ బెం

పొదవుధ్రువస్థానం బు, న్నది యచ్చో టిత్తు నీకు నరవరపుత్రా.[71]

89


క.

అమ్మహనీయపదంబున, సమ్మదమున నీవు మాతృసహితుఁడవై మో
దమ్మును నొందుచు నుడురూ, పమ్మున విలసిల్లు కల్పపర్యంతంబున్.[72]

90


క.

అంతంబున మోక్షము న, త్యంతగరిమతోడ నిత్తు ననుచు ధరిత్రీ
కాంతసుతుఁ బలికి దేవుం, డంతర్నంబు నొందె నాసమయమునన్.[73]

91


క.

నరనాథసుతుఁడు దనుజా, మరకిన్నరసిద్ధసాధ్యమహితస్తుతులం
బరఁగుచు జననియుఁ దానును, సరసవిమానంబు లెక్కి చనిరి మహిమతోన్.

92


వ.

ఇవ్విధంబున సూర్యమండలంబునకుం జని సూర్యునిచేతఁ బూజితుండై చంద్ర
మండలంబుఁ బ్రవేశించి చంద్రునిచేత సంభావితుండై నక్షత్రమండలంబునకుఁ
బోయి నక్షత్రరూపంబుల నున్న పుణ్యవంతులచేతఁ బ్రీణితుండై బుధమండలం
బున కరిగి బుధారాధనశీలుండై శుక్రమండలంబుఁ బ్రవేశించి యతనిచేత
స్తోత్రంబులు గొని యంగారకమండలంబుఁ జొచ్చి యతనివలనఁ దేజోలాభం
బునుం బొంది బృహస్పతిమండలంబున నిలిచి తదీయగౌరవంబున కర్హుండై శనై
శ్చరమండలంబు దర్శించి యతనిచేత ననుగ్రహంబు వడసి సప్తర్షిమండలంబుఁ
జూచి వారలవలన మహనీయమహిమలు గాంచి.[74]

93


క.

చని ధ్రువలోకంబున న, త్యనుపమసౌభాగ్యయుక్తుఁడై లోకంబుల్
దనక్రిందను వర్తింపఁగ, ననుపమసంపదల నేఁడు నందెడు గరిమన్.

94


క.

మానుగ నీధ్రువచరితము, మానవు లెవ్వారు వినిన మహనీయయశ
శ్శ్రీనిరతి నొందుదురు మఱి, స్థానభష్టతయు లేక తనయులుఁ దారున్.

95


వ.

అట్టిద్రువుండు శంభు వనుభార్యయందు శిష్టియు భవ్యుండు ననుపుత్రద్వ
యంబుఁ బడసె నందు శిష్టి యనువాఁడు సుచ్ఛాయ యనుభార్యయందు రిపుం
డును రిపుంజయుండును విప్రుండును వృకలుండును వృకతేజుండును ననువారి
నేవురం బడసె నందు రిపునకు బృహతి యను దానియందుఁ జాక్షుషుండు పుట్టె
వానికి వరుణవంశజాత యైన పుష్కరిణి యనుదానియందుఁ జాక్షుషమనువు
పుట్టె వానికి వైరాజప్రజాపతిపుత్రి యైనసడ్వల యనుదానియందు నూరుం
డును బూరుండును శతద్యుమ్నుండును తపస్వియు సత్యభాక్కును శుచియు
నగ్నిష్టోముండును నతిరాత్రుండును సుద్యుమ్నుండును నభిమన్యుండును నను
పదుండ్రు పుట్టి రందు నూరునకు నాగ్నేయి యనుదానియందు నంగుండును
సుమనసుండును స్వాతియును క్రతువును నంగిరసుండును శిబియు ననునా

ర్వురు పుట్టిరి. అందు నంగునకు మృత్యుపుత్రి యగు సునీథయందు వేనుండు
పుట్టె.[75]

96


చ.

జననుత వేనుదక్షిణభుజంబు మునుల్ మధియింపఁగాఁ బృథుం
డనునరనాయకుం డుదయమై జనలోకము బాహువిక్రమం
బొనరఁగ నేలి భూవలయ మున్నతి ధేనువుఁ జేసి దుగ్ధదో
హన మొసరించి తన్పె సచరాచరభూతములం బ్రియంబుతోన్.[76]

97


చ.

అనవుడు శిష్యుఁ డగ్గురున కంజలి చేసి మహాత్మ యమ్మహా
మునివరు లేల వేనుభుజమున్ మథియించిరి యాపృథుండు దా
జననము నొందు టెట్టులు రసాసతి ధేనువుఁ జేసి లోకముల్
గెనయఁగ నేల పాలు పిదికెన్ వినిపింపుము నాకు నేర్పడన్.[77]

98


వ.

అనినం బరాశరుం డిట్లనియె.

99

వేనునిచరిత్రము

ఉ.

అంగుఁడు మృత్యుపుత్రి యగునట్టిసునీథను బెండ్లి యాడి య
య్యంగనయందు వేనుఁ డనునాత్మజునిం గని రాజయోగ్యభో
గాంగము లైనభాగ్యములు కాతని పట్టము గట్టుచుం దప
స్సంగతి నేగె నానృపతిసత్తముఁ డాలును దానుఁ గానకున్.

100


క.

మాతామహదోషంబున, నాతఁడు రాజ్యంబు సేయునప్పుడు పుణ్యో
పేతక్రియ లొనరింపక, పాతకములు సేయుచుండె బహుగర్వమునన్.

101


సీ.

ఆదికాలమునాఁటియగ్రహారంబులు బందెలు గల్పించి పాడు సేయు
నన్యాయమున విత్త మార్జించి పరలోకసాధనంబులు గానిజాడ నొసఁగు
వేదాంతవిదు లైన విద్వజ్జనంబుల వెదకించి దేశంబు వెడల నడుచు
వరశుభప్రద మైనవైష్ణవధర్మంబు మఱచి పాషండధర్మముల నడపు


తే.

జారచోరదురాచారసమితిఁ బ్రోచు, ననృతమును నాస్తికతయును బెనుచుచుండు
ధర్మ మొల్లఁ డతిక్రూరదండనంబు, సాధుజనులందుఁ గావించు జనవిభుండు.[78]

102


చ.

శ్రుతులు పరిత్యజించి విధిచోదితకర్మము లుజ్జగించి సు
వ్రతములు గట్టిపెట్టి గరువంపుఁదపంబులు వీటిఁబుచ్చి స
త్క్రతువుల యాస మాని సతతంబును దన్నునె కొల్వుఁడంచు నా

క్షితిపతి చాటఁగాఁ బనిచె సింధుపరీతమహీతలంబునన్.[79]

103


సీ.

తనదుర్గుణంబులఁ గొనియాడ నొల్లనిసాధులోకంబుల సంహరించుఁ
దనకుఁ జెప్పక మహాధ్వరములు సేసినసోమయాజులయిండ్లు చూఱలాడుఁ
దనదురాచారవర్తనములు గాదన్న గురుజనంబులనైనఁ బరిభవించుఁ
దనుఁగూర్చి బుద్ధి సెప్పిన బంధువులనైనఁ బ్రాణాభిమానముల్ భంగపఱచుఁ


తే.

దనకు ననుకూలవృత్తి నుద్దండలీల, నుండుపాపాత్ములకు నెల్ల నూ ళ్లొసంగుఁ
దన్ను దైవంబుగాఁ గొల్చుచున్నవారి కొసఁగరానిపదార్థంబు లొసఁగు నతఁడు.[80]

104


క.

ఇల నెవ్వఁడు తనయాజ్ఞకు, వెలియై వర్తించు వేదవిప్రునినైనన్
దలఁ దైవ్వనేసి చంపుఁడు, తొలఁగక మీ రనుచుఁ బల్కె దుష్టభటాలిన్.[81]

105


శా.

వేనుం డీగతిఁ బాపకర్మములు గావింపంగ నాకీడున
న్వాన ల్గల్గక మానె నారబము లెండన్ జొచ్చెఁ బెక్కాపదల్
గాన న్వచ్చె సమస్తదేశముల మొక్కల్ దాఁక నన్యోన్యదు
ర్మానక్రోధమునం బ్రజ ల్చెడిరి క్షామం బయ్యె నానాఁటికిన్.[82]

106


చ.

మునివరు లెల్ల నానృపతిమూఢవివేకముఁ బాపకర్మవ
ర్తనమును జూచి యీతనికి ధర్మగుణంబులు బోధ చేసి స
జ్జననుతమార్గము ల్దెలిపి సాత్వికబుద్ధియు విష్ణుభక్తియుం
బనుపడఁ జెప్పి పాపములఁ బాపి కృతార్థు నొనర్త మర్థితోన్.[83]

107


చ.

అని తలపోసి యాతపసు లంగతనూజునిపాలి కేగి యా
తనిబహుమానపూర్వకవిధానము లైననృపాలయోగ్యపూ
జనములఁ దన్పి తొల్లిటిధరాతలనాథులసచ్చరిత్రముల్
మునుకొని చెప్పి యాకుమతిముక్కునఁ గోపము పిక్కటిల్లఁగన్.[84]

108


తే.

తొంటి నీవంశకర్తల దొరతనములఁ, బ్రబలుసచ్చరితంబులు భావికాల
మేదినీనాథులకు నెల్ల మేలుబంతి, గాఁ బ్రవర్తింప కేల దుష్కర్మి వైతి.[85]

109


చ.

తపసుల నేల చంపెదవు ధర్మము లేటికి సాగనీవు పా
వపతుల నేలఁ గూడెదవు బ్రాహ్మణనింద యొనర్చె దేల స

త్కృపచెడి దుష్టకర్మములఁ గిల్కొనె దేటికి వేద మొల్ల వే
ల పరమవైష్ణవంబును దొలంగితివేమి నరేంద్రనందనా.[86]

110


తే.

ఆప్రసాదంబు ననృతంబు నాదియైన, రాజదోషంబు లేల తిరస్కరింప
వఖిలదేవతాప్రీతిగా నార్యజనులు, మెచ్చఁ గ్రతువులు నడప వేమిటికి నధిప.[87]

111


చ.

క్రతువులు చేసినన్ సురనికాయము సంతసమందుచుండు దే
వత లతితృప్తు లైన మహి వానలు గల్గు సువృష్టి గల్గినన్
క్షితి బహుసస్యసంపదలఁ జెన్నగుఁ బంటలచేత మర్త్యు లు
న్నతి వహియింతు రందు నరనాథుఁడు సుస్థితిఁ గాంచు నెప్పుడున్.[88]

112


వ.

అదియునుంగాక యజ్ఞంబులు చేయురాజ్యంబుల యజ్ఞమూర్తి యైననారాయ
ణుండు ప్రత్యక్షంబై యుండుఁ బుండరీకాక్షుఁడు విహరించురాష్ట్రంబున ఫల
సస్యసమృద్ధియు గోతురంగమాతంగాదిమహిమలుం గలుగుం గావున యజ్ఞం
బులు రాజులకుఁ గల్యాణకారణంబులు భవదీయవంశకర్త లైనరాజులచరిత్రం
బులు దలంచి ధర్మంబులు నిలుపుము యజ్ఞంబులు గావింప ననుజ్ఞ యిమ్మనినం
గోపించి వేనుండు మునీంద్రులతో నిట్లనియె.[89]

113


క.

నాకంటే నధికుఁ డెవ్వఁడు, లోకంబునఁ గలఁడు విష్ణులోకోత్తరుఁ గాఁ
జేకొని చెప్పెదరే యవి, వేకంబున మీర లిట్టి వెఱ్ఱులు గలరే.

114


తే

బ్రహ్మవిష్ణుమహేశ్వరప్రముఖులైన, దేవతలయంశములచేత దేజరిల్లి
భూమి పాలించుకొఱకునై పుట్టినాఁడ, నేను నాకంటె దైవంబు లెంత పెద్ద.[90]

115


తే.

భర్తృశుశ్రూష కాంతకుఁ బరమధర్మ, మయినవిధమున నాయాజ్ఞ నఖిలజనులుఁ
బూని నడచుట ధర్మంబు దీని నెఱిఁగి, కాదె మాన్చితి ధరలోనఁ గ్రతువులెల్ల .[91]

116

మునులు వేనుని శపించుట

తే.

అనిన మునినాథులందఱు నంగసుతునిఁ
బ్రియము పుట్టంగఁ బ్రార్థించి పెద్దఁ జేసి
యెన్ని చెప్పిన నన్నిటి కన్ని చెప్పి
దేవతానింద యొనరించి ధిక్కరించె.

117


క.

అప్పుడు మునివరు లందఱు, నప్పాపాత్మకునివలన నవమానితులై

కప్పిన కోపాగ్నిశిఖల్, ముప్పిరిగొనఁ గలుషవాక్యములు దమలోనన్.

118


మ.

మునిలోకస్తుతిపాత్రుఁ డైనకరుణామూర్తిన్ హరిన్ బద్మలో
చను నిందించిన పాపకర్ముఁడు మహిన్ సామ్రాజ్యభోగంబుఁ గై
కొనఁగా నర్హుఁడు గాఁడు వీని నతులక్రోధాగ్నిచేఁ జంపి లో
కనిరూఢం బగుధర్మ మొంద మఖముల్ గావింత మత్యున్నతిన్.

119


క.

అని నిశ్చయించి దర్భలు, గొని మారణమంత్రములను ఘోరతరముగాఁ
జొనిపిన దివ్యాస్త్రము లై, మునుకొని యానృపతిదేహమున నాటుటయున్.[92]

120


క.

దేవబ్రాహ్మణనిందలు, గావించినయతఁడు పాపకర్మపరుండై
జీవంబు విడిచె ధరణీ, దేవత లానందవార్ధిఁ దేలిరి వేడ్కన్.

121


వ.

ఇట్లు విగతజీవుం డైనవేనునికళేబరంబు తైలపాకంబు చేయించి యవనీరా
జ్యంబుఁ బాలింపఁ బ్రధానుల నియమించి మహీసురవరులు తదీయవంశసంభ
వుండు బలపరాక్రమధురీణుండు పరమధర్మశీలుండు విష్ణుభక్తిపరాయణుండు
నైనరాజు నెవ్వని నభిషిక్తుం జేయుద మని విచారించుచున్నసమయంబున.[93]

122


సీ.

బలిమితో దుర్గాధిపతు లొండొరులతోడఁ బోరాడి తమలోనఁ బొలిసి చనిరి
హావళిమూకలై యాడకాడకుఁ గుట్రమన్నీలుసాదులు మన్ని గొనిరి
చోరసంచయ మగ్రహారముల్ బందెలు పట్టి సమస్తసంపదలు గొనియె
నాకతాయలు మూఁకలై దేశమంతయుఁ జెఱిచి పుణ్యస్త్రీల చెఱలుగొనిరి


తే.

దండు తఱచున ధారుణీమండలమున, వివిధధనధాన్యసస్యము ల్వీటివోయెఁ
బ్రజలు వనవాసములు చేసి భంగపడిరి, యవనియందు నరాజకం బైనకతన.[94]

123


వ.

ఇవ్విధంబున నరాజకం బైనకతన రాజవిడ్వరంబున రాజ్యంబునఁ బ్రజానాశం
బయ్యె నప్పుడు.[95]

124


తే.

రాజు లేని రాష్ట్రంబునఁ బ్రజల కెట్లు, నిర్వహింపంగ నగునని నిర్జరులకు
ధరణి మొఱపెట్టఁబోవు చందమున నెగసె, నిబిడతరమైన పెంధూళి నిఖిలదిశల.[96]

125


తే.

రేణుపటలసంఛన్నగీర్వాణపదవి, లోకనాలోలమానసులును మహాద్భు

తప్రకంపితవర్తనోద్యములు నగుచు, క్షోణిదేవత లాదిక్కు చూచునపుడు.[97]

126


క.

పొరిఁబొరిఁ బోరులవలనన్, ధరణీసురవరులు సంపదలు సకలంబున్
బఱివోయి రక్తధారలు, దొరఁగెడుదేహములతోడఁ దూలుచుఁ బెలుచన్.[98]

127


క.

పరిదేవన మొనరించుచు, నరుదేరఁగఁ జూచి మిగుల నాశ్చర్యరసం
భరితాత్ము లగుచు మీ కీ, పరిభవ మెట్లయ్యె నని తపసు లడుగుటయున్.[99]

128


ఉ.

ఈధరణీతలంబునకు నేలిక యెవ్వఁడు లేఁడు గావునన్
సాధుమతంబు లెవ్వియును సాగవు మ్లేచ్ఛకిరాతు లొక్కటన్
బాధ యొనర్పఁగాఁ బ్రజలు ప్రాణభయంబున నున్నవారు నా
నాధనధాన్యసంపదలు నాశము నొందె ననేకభంగులన్.

129


ఉ.

బందులఁ బట్టి చోరకులు బాధ యొనర్పఁగ ధారుణీసురుల్
గుంది సమస్తసంపదలు గోల్పడి కానలలోన నుండఁగాఁ
గొంద తెఱింగి కట్టి వెసఁగొట్టుచు భంగము లెల్లఁ జేయఁగాఁ
గొందలమంది యేడ్చుచును గూఁతలు పెట్టెద రాలకింపుఁడా.[100]

130


చ.

అదె ధరణీపరాగము భయంకరమై వినువీథిఁ బర్వుచు
న్నది పరికించి చూడుఁడి యనాథజనంబులదీననాదముల్
పొదలి వినంగవచ్చె మునిపుంగవు లందఱు వచ్చి యిట్టియా
పద లుడిగింపరే యనుచుఁ బ్రార్థన చేసి రనేకభంగులన్.[101]

131


ఉ.

ఆవసుధామరుల్ పటురయంబున నచ్చటి కేగి దోఁపులన్
బోవుట కెంతయుం బొగిలిపోయినవారలఁ దోడి తెచ్చి సం
భావన చేసి రిట్లు తమబాసటచేత సమీపదేశముల్
హావళిఁ బోవకుండఁ దగునట్లుగ నారయుచుండి రెంతయున్.[102]

132


వ.

ఇవ్విధంబున నరాజకం బైనరాజ్యంబు నిర్వహింపం దగినరాజు నభిషిక్తుఁ జేయ
కున్నఁ బ్రజానాశం బగునని విచారించి మహీసురవరులు సుస్వరంబులుగా వేద

మంత్రంబు లనుష్ఠించుచు వేనునియూరుదేశంబు మథియింపఁ దొడంగి రప్పుడు.[103]

133


ఉ.

కాలినమోటువంటికొఱగానిశరీరము పల్లవెండ్రుకల్
గ్రాలెడుబూచిగడ్డమును ఖల్వటకంబును నీరెలుంగునన్
బేలగుమూఢవాక్యములు బీఱనరంబులతోడికుక్షియున్
దూలెడువక్రదంతములనోరును గల్గి యొకండు పుట్టినన్.[104]

134


క.

మునులెల్ల వెఱఁగుపడి తనుఁ, గనుఁగొనుచుండంగ వాఁడు గలఁగుచు నే నే
పని యొనరింపుదుఁ జెప్పుం, డనుటయు నందఱు నిషీద యని యుడుపుటయున్.

135


వ.

అది నిమిత్తంబుగా వాఁడు నిషాదుం డనునామంబునం బరఁగె నట్టినిషాదుని
నృశంసాకారం బుపలక్షించి వీఁడు రాజ్యపరిపాలనంబున కర్హుండు గాఁడని విం
ధ్యదేశవనశైలంబుల మ్లేచ్ఛకిరాతాధిపత్యంబునకుఁ దగుదు వం దరుగు మని
నియమించి పంచిరి. ఇట్లు వేనునిశరీరంబున నున్నపాతకంబు నిషాదరూపంబై
తదీయదేహద్వారంబున వెడలె నంత నమ్మహీపతిదురితరహితశరీరంబునందు ద
క్షిణభుజంబు సమందానందంబున నుచాత్తానుదాత్తస్వరితప్రచయంబులు గల
వేదమంత్రంబు లనుష్ఠించుచు మథియించిన.[105]

136

పృథుచక్రవర్తిచరిత్రము

శా.

అక్షీణప్రకటప్రతాపనిధి బాహాగర్వదుర్వారశ
త్రుక్షోణీశభయంకరుండు సుజనస్తోత్రుండు సర్వంసహా
రక్షాదక్షుఁడు విష్ణుమూర్తి పృథుఁ డుగ్రస్ఫారతేజంబుతో
సాక్షాదగ్నియుఁబోలె వేనునిభుజస్తంభారణిం బుట్టినన్.[106]

137


ఆ.

పుష్పవృష్టి గురిసె బోరన దేవదుం, దుభులు మ్రోసె జగము లభినుతించె
గరుడఖచరసిద్ధగంధర్వపన్నగ, పతులు సంతసములఁ బరఁగి రపుడు.

138


వ.

ఇవ్విధంబున నుదయించి సంప్రా పయావనుండై వైన్యుండు మహనీయమ
హిమం దేజరిల్లుచుండె నంత.[107]

139


తే.

అతులకరవాలమును విల్లు నక్షయోగ్ర, బాణతూణీరయుగము నక్షీణవజ్ర

కవచమును వచ్చె దేవలోకముననుండి, యవి మహాసాధనము లయ్యె నవ్విభునకు.[108]

140


క.

అపరిమితపాపకర్మము, లపగతమై యంగసూనుఁ డగువేనుఁడు ధ
ర్మపరాయణశీలుం డగు, సుపుత్రజననంబువలన సుగతికిఁ జనియెన్.[109]

141


క.

ఉదధుల గంగాదిమహా, నదులందును మునులు మణికనకపాత్రములం
దుదకంబు దెచ్చి భద్రము, లొదవఁగఁ బుణ్యాభిషేక మొనరించి రొగిన్.

142


క.

అట్టియెడ సకలసురలును, నెట్టనఁ గొలువంగ వచ్చి నీరజభవుఁ డా
జెట్టిని భూలోకమునకుఁ, బట్టము తగఁ గట్టి సార్వభౌమునిఁ జేసెన్.[110]

143


క.

హరిచక్ర మతనిదక్షిణ, కరమున విలపిల్లె నపుడు కమలజుఁడు చరా
చరభూతంబులు వినఁగా, నరుదారఁగఁ జక్రవర్తి యని కొనియాడెన్.

144


వ.

ఇవ్విధంబునఁ బృథుచక్రవర్తి యత్యంతధర్మమూర్తియు మహదైశ్వర్యసమేతుం
డు ననవరతసేవాగతచరాచరభూతుండును నై రాజ్యంబు సేయు నపుడు.[111]

145


క.

జున్నులు గలయడవుల మహి, దున్నక విత్తక ఫలించుఁ దోరపు మొదవుల్
చ న్నవిసి పాలు పిదుకును, వన్నెగ నెలనెలకు మూఁడువానలు గురియున్.[112]

146


క.

పృథుచక్రవర్తి యప్పుడు, పృథివీవలయమున సకలపీడలు వొలియన్
పృథుపై తామహయజ్ఞము, ప్రథతంబుగఁ జేసె సురలు ప్రస్తుతి సేయన్.[113]

147


క.

క్రతుహోమసూత్రసూత్యా, హుతులవలన శిశువు లిరువు రుదయించిరి య
ప్రతిమానవాక్సమంచిత, మతులు న్విలసిల్లి సూతమాగధు లనఁగన్.[114]

148


ఉ.

వారలసౌకుమార్యములు వారలసోంపులు వారిపెంపులున్
వారలవాగ్విలాసములు వారలకోమలకంఠనాదవి
స్తారము చూచి మెచ్చి మునిసంఘములందఱు మీర లీధరి
త్రీరమణుం బృథుం బృథుమతిన్ వినుతింపుఁడు నేటనుండియున్.[115]

149

క.

అని సూతమాగధులకును, ఘనతరవాగ్విభవమహిమ గలిగింపగ న
మ్మునులెల్లను విని ప్రమదం, బునఁ బొందఁగ వారు రాజుఁ బొగడిరి గరిమన్.[116]

150


ఉ.

ఆతతధర్మశీలుఁడు దయాపరతంత్రుఁడు సర్వలోకవి
ఖ్యాతయశుండు సాధుహితకారి మహీసురరక్షణక్రియా
కౌతుకుఁ డున్నతోన్నతవికాసితభాసితుఁ డంచు నాధరి
త్రీతలసార్వభౌము వినుతింతురు నిత్యము సూతమాగధుల్.[117]

151


వ.

ఇట్లు సూతమాగధస్తోత్రంబులకు మెచ్చి పృథుచక్రవర్తి స్తోత్రంబులకు నర్హంబు
లైనచరిత్రంబులం బ్రవర్తించుచుండె.

152


తే.

ధరణిపులు నాటనుండియుఁ దమకుఁ గలిగి, నట్టికీర్తిప్రతాపాదు లహరహమును
సూతమాగధనిర్మలస్తోత్రవచన, రచనలను వినుచుండుదు రుచితగతుల.[118]

153


తే.

ఇట్లు పృథుచక్రవర్తి యనేకక్రతువు, లొనరఁ గావించి మించి యథోక్తభూరి
దక్షిణలు భూమిసురులకుఁ దనియ నిచ్చి, భూమి పాలించె సంపూర్ణకాముఁ డగుచు.

154


శా.

క్షోణీమండలిలోపలం గలప్రజల్ క్షుత్తృట్ప్రపీడార్హులై
ప్రాణంబు ల్నిలుపంగ నోపక శరీకంబు ల్వెసం దూలఁగాఁ
ద్రాణ ల్దప్పి త్వగస్థిమాత్రు లగుచున్ దైన్యంబు నొందంగఁ బ్ర
క్షీణప్రాభవులై వెసం జనిరి దుఃఖీభూతచేతస్కులై.[119]

155


వ.

ఇ ట్లరిగి పృథుచక్రవర్తిం బొడఁగాంచి యిట్లనిరి.

156


చ.

నరవర యెల్లధర్మములు నష్టములయ్యెను దానఁ జేసి లే
బరములు సర్వదేశములఁ బాటిలె దానను జేసి వర్షముల్
గురియక మానె దైవ మనుకూలము చాలనికీడు చెంది చె
చ్చెర బహుసస్యమోషధులు జీర్ణములై చెడిపోయె మేదినిన్.[120]

157

తే.

అది నిమిత్తంబు సకలధాన్యములు లేక, పెద్దకాలంబు కఱవయ్యె పృథివియందుఁ
గందమూలఫలాశులై కానలందుఁ, గుందుచున్నారు మనుజులు కువలయేశ.[121]

158


క.

అన్నంబు ధాన్యమూలం, బన్నంబు సమస్తజనుల కాధారం బా
యన్నంబు లేక ప్రాణము, లెన్నం డెవ్వారికైన నేగతి నుండున్.

159


శా.

అన్నోపాయము మాకుఁ జేయుమని త న్నర్థింప నుగ్రక్షుధా
పన్నానేకజనావనుం డగుచు భూపాలుండు కారుణ్యసం
పన్నం బైనమనంబుతోడ నుచితోపాయంబు వేఱొండు లే
కున్నన్ క్షత్రియధర్మ మూఁది పటుకోపోద్యుక్తుఁడై యుద్ధతిన్.[122]

160


తే.

సస్యనాశంబు గావించి జనుల కెల్లఁ, గర్వు చేసినయామహీకాంతఁ బట్టి
సంహరించెద నని శరాసనముఁ బట్టి, దివ్యబాణంబు సంధింపఁ దివురుటయును.[123]

161


క.

ఆరాజన్యునిచలమును, వీరత్వముఁ జూచి వెఱచి విశ్వంభర దా
గోరూపంబునఁ బఱచెను, సారసభవలోకమునకు సంభ్రమ మెసఁగన్.[124]

162


మత్తకోకిల.

ఎక్కుపెట్టినవింట సాయక మేర్చుచున్ వసుధావరుం
డక్కజంబుగ మౌర్విటంకృతు లాకసంబున నొక్కటన్
బిక్కటిల్ల భయంకరాకృతిఁ బృథ్వి వెన్కొని యింక నీ
వెక్కడెక్కడఁ బోయిన న్వధియింతు నెవ్వరు గాచినన్.[125]

163


ఉ.

నావుడు భూమి పల్కు నరనాథునితో భయకంపితాంగియై
భూవరచంద్ర నీవు ననుఁ బూని వధింపఁగ నింత యేటికిన్
స్త్రీవధ పాపమూల మటు సేయఁగ నీ కగులాభ మేమి నే
జావఁగ నేవిధంబునఁ బ్రజాపరిపాలన మాచరించెదో.[126]

164


వ.

అనినం బృథుండు పృథివి కిట్లనియె.

165


క.

విను నిన్ను దుష్టచారిణిఁ, దునిమిన మానవులు గరిమతో నుండుదు రీ
జనులం గాచినపుణ్యము, నినుఁ జంపినపాతకంబు నీఁగఁగ లేదే.[127]

166


తే.

నీవు లేకున్న నేమి నే దైవయోగ, బలముపెంపున భరియింతుఁ బ్రజలనెల్ల

ననుచు గర్వించి పల్కిన యవనికాంత, వెఱచి యతనికి నెంతయు వినతి చేసి.

167


వ.

నీవు నిష్కారణంబుగ నన్ను వధియింప వలవదు ప్రజాసంరక్షణ కుపాయంబు
చెప్పెద వినుము సమస్తసస్యంబులు మహౌషధులు నాయందు జీర్ణంబులై
యున్నయవి యిప్పుడు గోరూపంబున నున్ననాకు వత్సంబు గలిగెనేని నీవలన
దుగ్ధదోహనంబు సేయంబడఁ దదీయక్షీరప్లావనంబునం జేసి మహీమండలంబున
నోషధులును బీజంబులు నుద్భవిల్లు నీప్రయత్నంబు చేయు మనిన వొడంబడి.[128]

168


తే.

తఱుచుగా నున్న కుత్కీలతతులవలన, మిఱ్ఱుపల్లంబు లైనట్టిమేదినీత
లంబు సకలంబును సమతలంబు సేయ, కున్నఁ గాదని తనలోన నూహజేసి.[129]

169


ఉ.

చండతరప్రతాపగుణశాలి పృథుం డురుబాహుదండకో
దండముల న్మహీధ్రములు ధన్వములన్ బడమీటి ధారుణీ
మండలదంతురావళులు మార్చి సమస్థలిగా నొనర్చె నా
ఖండలుఁ డాదిగా సురనికాయము నివ్వెఱ గంది చూడఁగన్.[130]

170


ఉ.

ఆమనుజేశ్వరుండు మహియందు సమస్థలు లైనఠావులన్
గ్రామములం బురంబులను ఖర్వటకంబుల రాజధానులన్
సీమలు వేఱువేఱ విభజించి ఫలాశను లైనమానవ
స్తోమము నన్నపానపరితుష్టులఁ జేయఁ దలంచి పెంపుతోన్.[131]

171


క.

సుకర మగువ్రీహిధాన్య, ప్రకరాఖిలకాలఫలితభవ్యనదీమా
తృకదేవమాతృకాదులు, సకలావనియందుఁ గలుగ సంపాదించెన్.[132]

172


వ.

మఱియు మనుష్యులకుం దగినజీవనోపకరణంబులు సర్వసంపన్నంబులుగా సమ
కూర్చి.[133]

173


క.

పాయక భూధేనువునకు, స్వాయంభువుఁ గ్రేపు గాఁగ సమకట్టి మహీ
నాయకుఁడు పిదికె దుగ్ధ, ప్రాయంబై జగములెల్లఁ బరిపూర్ణముగన్.[134]

174

శా.

ఆదుగ్ధంబులచేత భూమివలయం బాప్లావమై సస్యముల్
ప్రాదుర్భూతము నొందె మానవులకుం బాటిల్లె సౌఖ్యంబు నా
నాదేశంబులయందుఁ గల్గె ధనధాన్యంబు ల్సమగ్రంబుగా
మోదం భారఁగఁ గోరినట్లు పిదుకన్ మువ్వేళలన్ ధేనువున్.[135]

175


క.

తోరముగ వత్సదోగ్ధృ, క్షీరంబులు దేవదైత్యకిన్నరగంధ
ర్వోరగనరమృగముల కా, యారూపము లైనయట్టియశనము లయ్యెన్.[136]

176


వ.

ఇవ్విధంబున దేవతిర్యఙ్మనుష్యాదినానాలోకంబులకును వృక్షలతాపర్వతనికరం
బులకుం దగినయాహారంబులు గల్పించి నిర్వక్రపరాక్రమంబున సకలప్రజాను
రంజనంబుగా ననేకకాలంబు రాజ్యంబు సేయుచుఁ దనపేర భూమికి పృథివి
యనునామంబు గల్పించె నని చెప్పి మఱియును.[137]

177


ఉ.

ఈపృథుచక్రవర్ధికథ యెవ్వరు విన్నను వారి కెన్నఁడుం
బాపము లేదు తేజమును భవ్యసుఖంబును నిత్యరాజ్యల
క్ష్మీపరిపాలనస్థితియుఁ గీర్తియుఁ జేకుఱు నిత్యకృత్యముల్
శ్రీపతి యశ్వమేధ మొనరించినపుణ్యము నిచ్చుఁ బెంపుతోన్.[138]

178


వ.

అట్టిపృథుచక్రవర్తికి నంతర్థియు వార్ధియు నన నిరువురు పుట్టి రందు నంతర్థికి
శిఖండి యనుదానికి హవిర్ధానుండు పుట్టె వానికి నాగ్నేయి యైనధిషణ యను
దానికి నొక్కతనయుండు పుట్టె వాఁడు కుశలుండై యజ్ఞకాలంబునం గుశనిచ
యంబుఁ బ్రాచీనాగ్రంబుగా నొనరించుటంజేసి ప్రాచీనబర్హి యనంబరఁగె అట్టి
ప్రాచీనబర్హికి సముద్రపుత్రి యైన సౌవర్ణ యనుదానికి ధనుర్వేదపారగు లగు
ప్రచేతసులు పదుండ్రు పుట్టిరి వారు పృథగ్భేదంబులు లేనిధర్మంబులం బ్రవర్తి
ల్లుచు దశసహస్రవర్షంబులు సముద్రమధ్యంబునం దపంబు చేసి రనిన మైత్రేయుం
డిట్లనియె.[139]

179

ప్రచేతసులు తపస్సు చేసి శ్రీహరివలన వరంబులు పడయుట

తే.

ఆప్రచేతసు లబ్ధిలో నధికతపము, దశసహస్రవర్షంబులు దమకుఁ జేయఁ
గారణం బేమి నాకు నీకథ వినంగ, వలయు ననుటయు నిట్లని పలికె నతఁడు.

180


క.

ప్రాచీనబర్హి పటుధ, ర్మాచరణసమగ్రవైభవాతిశయములన్
ప్రాచీనబర్హికైవడి, నేచి మహీరాజ్య మెల్ల నేలె గరిమతోన్.[140]

181

క.

సతతంబును దనయాజ్ఞకు, మితిదాఁటక భక్తియుక్తి మెలఁగుచు వినయా
న్వితు లగుసుతులకు లోక, స్తుతచరితులకును బ్రచేతసుల కిట్లనియెన్.[141]

182


తే.

వేఱులేనిధర్మంబుల విస్తరిల్లు, మీకుఁ బడయంగరాని దేమియును లేదు
కాన నాయాజ్ఞఁ బూని యుగ్రంపుఁదపము, సలిపి పంకజనాభుఁ బ్రసన్నుఁ జేసి.


తే.

భావికాలంబునకుఁ బ్రజాపతివిలాస, ములు వహించి చరాచరభూతసృష్టి
నర్థిఁ గావింపుఁ డనుటయు నట్లకాక, యని యొడంబడి రందఱు నధికభక్తి.[142]

184


క.

జనకునినియోగమున వా, రొనరఁ బ్ర జార్థంబు సాగరోదకమధ్యం
బునఁ బదివేలేండ్లు దపం, బొనరించిరి విష్ణుఁ గూర్చి యున్నతభక్తిన్.[143]

185


వ.

ఇవ్విధంబున ఘోరతపంబు సేయుచున్న వారలకుఁ బ్రసన్నుఁడై వెన్నుండు.[144]

186


శా.

ఆదిత్యప్రతివీరవాహనముతో నత్యుజ్జ్వలప్రావృడం
భోదప్రాయశరీరవైభవముతో భూరిప్రభాజాలసం
పాదోదంచితశంఖచక్రములతోఁ బ్రస్ఫీతపీతాంబరుం
డై దామోదరుఁ డేగుదెంచెను బ్రమోదాయత్తచిత్తంబునన్.[145]

187


తే.

ఇట్లు ప్రత్యక్షమై జగదీశ్వరుండు, వారిఁ గనుఁగొని మీరెల్లఁ గోరినట్టి
వరము లెల్లను గృపసేయువాఁడ నగుదు, ననిన నభివాదనము చేసి యధిపసుతులు.[146]

188


ఉ.

ఓకమలామనోరమణ యోజగదేశపవిత్ర యోశుభా
లోకన యోపయోజదళలోచన యోమహనీయకౌస్తుభ
స్వీకృతవక్ష యోసుగుణశేఖర యోకరుణాపయోనిధీ
మాకుఁ బ్రజాపతిత్వములు మన్ననతోడ ననుగ్రహింపవే.[147]

189


వ.

అనిన నద్దేవుండు వారు కోరినట్ల భవదీయపుత్రుండు దక్షనామంబునం బ్రజాపతి
యగునని వరం బిచ్చి యంతర్ధానంబునుం బొందెఁ బ్రచేతసులును సముద్రంబు
వెడలి వచ్చి.

190

క.

వారాశిజలములోపల, నారీతిం దపము దశసహస్రాబ్దంబుల్
వారలు సేయ నరాజక, మై రాష్ట్రములందు నెల్ల నడవులు పెరిగెన్.[148]

191


క.

ఋక్షకిరిహరిణగజహ, ర్యక్షలులాయాదిమృగభయంకర మగుచున్
వృక్షంబులట్లు పెరిగి ప్ర, జాక్షయ మొనరించు టెఱిఁగి జనపతితనయుల్.[149]

192


వ.

నిజతపోమహత్వంబులం జేసి ఝంఝానిలంబు గల్పించి మహీరుహంబు లున్మూ
లంబుగాఁ జేసి యాత్మీయకోపానలంబున భస్మీభూతంబు సేయుచున్నసమయం
బున.[150]

193


క.

మానుగఁ గించిచ్ఛేషము, లైనమహీరుహములందు నతులితకరుణా
నూనమతితోడ నాసిత, భానుఁడు చనుదెంచి వృక్షపతి దా నగుటన్.[151]

194


క.

చటులక్రోధపరీత, స్ఫుటమానసులై వెలుంగుభూపతిసుతులం
బటుగతి శాంతులఁగాఁ జే, యుటకై మఱియెండువెరవు లొదవక యున్నన్.[152]

195


సీ.

ముఖ మనుశశిబింబమునకుఁ గస్తూరికాతిలకకళంకంబు చెలువు మెఱయ
ధమ్మిల్ల మనుగాఢతమసంబులోఁ బుష్పచయతారకావళి సౌరు మీఱఁ
గనుచూపు లనుమన్మథునిమోహనాస్త్రంబులందుఁ గాటుకమచ్చు సందడింప
శృంగార మనుసుధాసింధుమధ్యంబున వళితరంగశ్రేణి వన్నె కెక్క


తే.

ఘనకుచము లనుకిన్నెరకాయలకును, బట్టుపయ్యెద గవుసెన బాగు సూప
సకలసౌభాగ్యలక్షణచారుమహిమ, నుల్లసిల్లెడు కన్యక నోర్తుఁ దెచ్చి.[153]

196


క.

మానవపతినందనులకుఁ, గానుకగా నిచ్చి వారిఘనకోపంబుల్
మానిచి వినయవిధేయుం, డై నలినవిరోధి వారి కనియెం బ్రీతిన్.[154]

197


ఆ.

మీరు లేనినాఁడు మేదినీజనులకు, బాధ చేసినట్టి పాదపముల
నింతయాజ్ఞ వెట్టు టెంతయు నర్హమె, యైనదీర్ఘకోప మనుచితంబు.[155]

198

తే.

కానఁ దరువులు మీరు సఖ్యంబు సేయ, వలయు నీకన్య బహుపుణ్యవతి మహీరు
హముల కుదయించె మారిష యండ్రు నాసు, ధామయూఖములను ప్రవర్ధనము నొందె.[156]

199


క.

ఈకన్యను మీరందఱుఁ, జేకొని పాణిగ్రహణము సేయుం డీనా
ళీకనిభాయతనేత్రకు, మీకును జన్మించు సుతుఁ డమేయబలుండై.[157]

200


వ.

వాఁడు యుష్మదస్మత్తేజోభాగంబులఁ గైకొని దక్షనామంబునం బ్రజాపతి యగు
నతనివలనఁ బ్రజాసమృద్ధి యగు ననిన నొడంబడి ప్రచేతసులు చంద్రున కిట్లనిరి.[158]

201


ఆ.

 ఈలతాంగిజన్మ మెవ్విధం బవనీరు, హంబులందు నెట్టు లవతరించె
నీసుధామయూఖనివహంబుతో నెట్లు, వృద్ధిఁ బొందెఁ జెప్పవే మహాత్మ.[159]

202

మారిషవృత్తాంతము చంద్రుండు ప్రచేతసులకుఁ జెప్పుట

వ.

అనినం జంద్రుం డిట్లనుఁ దొల్లి కంధుం డనుమునీంద్రుండు గోమతీతీరంబున ఘోర
తపంబు సేయుచున్న నతనితపోమహత్వంబునకు సంక్షోభించి దేవేంద్రుండు ప్ర
మోచన యను నప్సరసం బిలిచి బహుమానపురస్సరంబుగా నిట్లనియె.[160]

203


ఆ.

కాంత నీవు వోయి కంధమునీంద్రుని, మదనరాగతంత్రమగ్నుఁ జేసి
వానితపము చెఱిచి వలసినయప్పుడ, రమ్ము పొమ్ము చెలుల నెమ్మిఁ గూడి.[161]

204


వ.

అని నియమించి పంచిన.

205


సీ.

పడఁతిబింకపుగుబ్బపాలిండ్లు కంతునిగిరిదుర్గములతోడఁ గ్రీడ సేయఁ
గమలాక్షినిడువాలుకన్నులు కుసుమాస్త్రుక్రొవ్వాఁడితూపులఁ గొఱఁత పఱప
నలివేణినూగారుసౌరు శంబరవైరినిడువాలువాలుతో నెయ్య మాడఁ
జిగురాకుబోఁడిభ్రూయుగ మంగజాతునిచెఱకుసింగిణివింటి కొఱపు గఱప

తే.

సరసిజాయతలోచనజఘనయుగము, మరునిరథచక్రములతోడ మాఱుమలయ
మేఘమండలిలోనుండి మెఱుఁగుదీఁగె, వెడలివచ్చినకైవడిఁ బుడమికి డిగి.[162]

206


క.

వనజాక్షి కాంచె నపు డ, త్యనుపమతేజఃప్రభాసితాంబుజబంధున్
జనవిమతసత్యసంధుని, ననవరతానూనచిత్సుధాంధున్ గంధున్.[163]

207


మ.

అతులధ్యానపరాయణత్త్వమున బ్రహ్మానందుఁడై యున్నయా
క్షితిదేవోత్తముఁ జేరఁగా వెఱచి యాశీతాంశుబింబాస్య యు
న్నతపీఠస్తనభారనమ్ర యగుచు న్వర్తించె నాళీజనా
న్వితయై తద్వనవాటికాచయములన్ లీలావినోదంబులన్.[164]

208


క.

ఆకాంత చెలులతో బి, బ్బోకవినోదములవలనఁ బుష్పాపచయా
నేకానోకహవనకే, ళీకౌతుకవృత్తి మదిఁ దలిర్పఁగ నుండెన్.[165]

209


వ.

అప్పుడు.

210


మ.

మలయక్ష్మాధరకూటదంతురశిలామార్గంబులన్ డస్సి త
ద్విలసన్నిర్ఝర వరిదీర్ఘకలలో విశ్రాంతిఁ గావించి పు
ష్పలతామంజులకుంజపుంజముల నిచ్ఛావృత్తి వర్తించుచున్
బొలసెన్ దక్షిణవాతపోతములు సంపూర్ణప్రమోదంబునన్.[166]

211


వ.

ఇట్లు మనోహరం బైనసమయంబున.

212


సీ.

తనశరీరము కమ్మతావి మూర్కొనునట్లుగా వినోదమునఁ బైగాలిఁ బొలయుఁ
దనమోహనాకృతిఁ గనుఁగొనునట్లుగా ముందర బిబ్బోకముగ నటించుఁ

దనకంఠరవములు వినవచ్చునట్లుగాఁ బరివాదినులు ముట్టి పాడుచుండుఁ
దనమోవిరుచికిఁ బైకొని వచ్చునట్లుగాఁ దియ్యనిఫలములు దెచ్చియిచ్చుఁ


తే.

దనకరాలింగనమునకుఁ దగులునట్లు, గా శరీరంబు మోవంగఁ గదిసి మ్రొక్కు
నిత్తెఱంగున నమ్మునిచిత్తవృత్తి, గలఁచి మదనాతురునిఁ జేసె కమలనయన.[167]

213


వ.

ఇవ్విధంబున మదనాతురుండై యమ్మునివరుండు.

214


తే.

పొలఁతి కెమ్మోవి చవిచూచి పొదలు గుబ్బ, గబ్బిపాలిండ్లు గదియంగఁ గౌఁగిలించి
సురతసుఖములఁ దనివోవఁ జొక్కకున్న, గాని పుషాస్త్రుచే బ్రతుకంగఁజాల.[168]

215


వ.

అని యయ్యింతికిఁ దనయభిప్రాయం బెఱింగించి యిట్లనియె.

216


తే.

తరుణి నీచేత మదనతంత్రంబు లెఱుఁగఁ, గోరి యున్నాఁడ నాయాస కొంచెపడక
యుండ సురతసుఖాంభోధి నోలలార్చి, యింపు సొంపార నన్ను మన్నింపవలయు.[169]

217


వ.

అనుటయు నయ్యింతి యమ్మునికాంతు నంతరంగంబునఁ గంతుకుంతంబులు నాటు
టెఱింగి యిట్లనియె.[170]

218


తే.

మీకు నామీఁద మిక్కిలి మేలు గలిగె, నేని దేవర యూడిగం బిచ్చవచ్చి
నట్లు గావింపకుండ నే నంతకుమతి, నయ్య మీచిత్త మెట్లుండె నట్ల నడతు.[171]

219


క.

అని యొడఁబడుటయు నమ్ముని, యనురాగము చెంగలింప నంబురుహనిభా
ననతోడి సురతసుఖమున, ననువై పెక్కేఁడులు నటనంబులు చేనెన్.[172]

220


వ.

ఇవ్విధంబున నయ్యిందువదనతోడి కందర్పరతిక్రీడానందంబులం జెంది మందర
గిరికందరంబున నూఱుసంవత్సరంబులు వినోదించుచున్నంత నొక్కనాఁడు.[173]

221


క.

చొక్కపుమరుమంత్రంబులఁ, జొక్కించి వినోదకేళిఁ జూపుచుఁ గళలిం

పెక్కఁగ నధరం బిచ్చుచు, నక్కమలదళాక్షి పలికె నమ్మునితోడన్.[174]

222


క.

మునినాథ యేను నిరతము, ననిమిషపతికొలువులంజియను సురపురికిన్
జనియెద నెన్నాళ్టైనను, నినుఁ గూడి రమింపఁ జెల్లునే నా కనినన్.[175]

223


ఆ.

ఇపుడు నీవు వచ్చి యించుకదడవు లే, దిట్టిసురతసుఖము లెల్ల విడిచి
పోవఁ జూచెదేనిఁ బుష్పాయుధునిచేత, భంగపడుదుఁ గాని బ్రతుకనోప.

224


ఆ.

అనిన నమ్మృగాక్షి యతనికామాతుర, భావ మెఱిఁగి యొండు పలుక వెఱచి
వేడ్క నతనిఁ గూడి వెండియు నూఱేడు, లర్థి సురతసుఖము లనుభవించి.

225


క.

ఒకనాఁ డమ్ముని తనతో, మకరధ్వజుకేళి దేలి మమకారమునన్
వికసిల్లుచున్నఁ గరములు, ముకుళించి ప్రియంబుతోడ ముద్దియ పల్కెన్.[176]

226


ఆ.

ఎంతకాలమైన నీరీతి మీతోడఁ, గలసి మదనకేళి సలుప నాకుఁ
దగదు లంజెఁగాని యొగి నీకు భార్యఁ గా, నది యెఱింగి నన్ను ననుపవలదె.

227


క.

అనుటయు నమ్ముని యిట్లను, వనజాయతనేత్ర నీవు వచ్చి ముహూర్తం
బును లేదు పోవఁ దమకిం, చిన నేమని నీకుఁ బ్రియము చెప్పుదు గరిమన్.[177]

228


ఉ.

ఇప్పుడు నామనోరథములెల్ల వితాకులవిత్తు చేసి యీ
తప్పులు వెట్టె దేమిటికిఁ దక్కఁ దలంచెద వెన్ని చెప్పినం
జెప్పుము కమ్మక్రొవ్విరులసెజ్జపయి న్నినుఁ గూడి యుండలే
నప్పుడె మంటమారికుసుమాస్త్రుఁడు నన్ బ్రదుకంగనిచ్చునే.[178]

229


తే.

అనిన కొండాడ వెఱచి యయ్యలరుబోఁడి, వలపు లేపార నిన్నూఱువత్సరములు
వెండియును పంచశరుకేళి విస్తరిల్లు, చుండి యమ్మునిఁ గనుఁగొని యొక్కనాఁడు.

230


ఆ.

కమలనయన మౌనిఁ గనుఁగొని యప్సరః, కాంత నగుట నమరకాంతుపురికి
నాకుఁ బోవవలయు నానతి యిమ్మన్న, నతఁడు మదనభూత మావహించి.[179]

231


క.

మగువఁ బ్రియోక్తులు పలుకుచు, బిగియంగాఁ గౌగిలించి బింబాధర మిం
పుగ నానుచు సిగ్గెఱుఁగని, తగులున నిట్లనియె మిగులఁ దమకం బొదవన్.[180]

232


ఉ.

మొల్లసుగంధి నామనసుమోహము నాఱడివెట్టి నీవు న
న్నొల్లక వీడనాడెద వయో తగవా మగవారిచిత్తముల్
వుల్లసిలంగఁ జేయఁ బొరపొచ్చెము లాడఁగ నాఁడువారికే
చెల్లును జెల్లఁబో వ్రతము చెడ్డ సుఖంబును దక్కదయ్యెఁగా.[181]

233

వ.

అని యివ్విధంబున నమ్మునివరుండు.

234


చ.

అది యొడఁబాటు లేక తను నాడుచునున్నఁ గడుం గలంగి య
మ్మదవతి శాపభీతి మఱుమాటలు వల్కక తాపసోత్తమున్
మదనకళావిలాసరసమగ్నునిఁ జేయుచుఁ దొంటికంటె నిం
పొదవఁగఁ బెక్కుకాల ముపయోగము చేసె రతిప్రసంగముల్.[182]

235


వ.

అంత నొక్కనాఁ డపరసంధ్యాసమయంబున నమ్మునీంద్రుండు పర్ణశాల వెడలి
నదీతీరంబున కరుగ నవలోకించి యెందుఁబోయెద వని యడిగిన ప్రమ్లోచికిఁ
గంధరుం డిట్లనియె.

236


శా.

సాయంకాలము వచ్చె నిప్పు డిదిగో సంధ్యాద్యనుష్ఠానముల్
సేయం బోయెద బ్రాహ్మణక్రియ లధిక్షేపించి వర్తించు ట
న్యాయం బన్న మృగాక్షి నవ్వుచు మహాత్మా యెన్నఁడు లేనిమీ
కీయుద్యోగము గల్గు టెట్లనిన మౌనీంద్రుండు దా నిట్లనున్.[183]

237


ఉ.

ఏ నిట నేటి రేపకడ నీనదిలోనఁ బ్రభాతకాలసం
ధ్యానియమంబు లెల్ల నుచితస్థితిమై నొనరించుచుండఁ గా
మానిని నీవు వచ్చి తిదె మాపటిసంధ్య యొనర్పఁ బోవఁగా
దీనికి నేల నవ్వితివి తెల్లము నా కెఱిఁగింపు నావుడున్.[184]

238


ఉ.

అచ్చపలాక్షి యిట్లనియె నాతనితోడఁ బ్రభాతకాలమే
వచ్చుటయు న్నిజంబు మునివర్య పితృప్రసు విప్పు డౌటయున్
బొచ్చెమునొంద దీనడుమఁ బోయినయేఁడులు తొమ్మనూటిపై
నచ్చుగ నేఁడు మీఁద నెల లాఱు దినంబులు మూఁడు నేఁటితోన్.[185]

239


మ.

అనిన న్నివ్వెఱఁగంది మౌని యిది మిథ్యావాదమో నిక్కమో
వనితా చెప్పుము నీవు నేను మదనవ్యాపారవారాశిలో
ననురాగంబున నుండు టేకదిన మైనట్లుండెఁ జూడంగ నీ
యనుమానం బుడిగింపవే యనిన నయ్యబ్జాక్షి తా నిట్లనున్.[186]

240


క.

మౌనీంద్ర నీవు బ్రహ్మ, జ్ఞానివి నీతోడ నా కసత్యము పలుకన్

గానేల చెప్పినన్నియు, సూనృతములు యోగదృష్టిఁ జూడుము తెలియన్.[187]

241


వ.

అనిన నమ్మునీంద్రుం డట్లకా వగచి మదనభూతావేశంబు మాని మానిని
దెలిపినం దెలివి నొంది నిరర్థకప్రయోజనంబునం దపోధనంబుఁ గోలుపోయితి
నని దుఃఖించుచు ప్రమ్లోచితో నిట్లనియె.[188]

242


క.

చపలాక్షి నీనిమిత్తము, తపమెల్లను నేగిఁ బోయెఁ దథ్యంబుగ నీ
యుపమ సురేంద్రుఁడు చేసిన, కపటము నీవింక తప్పు గలదౌదైనన్.[189]

243


తే.

ఇంతకాలంబు నాతోడ నెరవులేక, కూడియుండితి వటుగాన కోపమెల్ల
నుపశమించితి నీ వింక నుండవలదు, పొమ్ము పోకుండితేని యిప్పుడ శపింతు.[190]

244


క.

అని మొగము జేవుఱింపఁగఁ, గనుఁగవఁ గోపాగ్ను లొలుకఁగాఁ బల్కిన న
మ్మునియెదుర నిలువ భయపడి, తనువునఁ బెంజెమట లొదవఁ దరుణి వడంకెన్.[191]

245


వ.

ఇట్లు భయాకులితమానసయై గగనంబున కెగసి చనుచోఁ దనలేఁతచూలుగల
గర్భంబు స్రవించి శరీరంబునవయవంబులయందు నమ్మునివీర్యంబు స్వేదరూపం
బున నుద్గమించినం జలించి యాచంచలాక్షి బాలతరుపల్లవంబులఁ జెమటఁ
దుడుచుకొనుచు దేవలోకంబున కరిగె కంధమునీంద్రుండును నచ్చోటు వాసి
పురుషోత్తమతీర్థంబునకుం జని పరసతీసంగమదోషంబును జిరకాలం బనుష్ఠానలో
పంబైనపాపంబునుం బాయునట్లుగా బ్రహ్మపాఠస్తోత్రంబు లనుష్ఠించుచు నూర్ధ్వ
బాహుండై జనార్దను నారాధించుచుఁ దపంబు సేయుచుండె నంత నిట.[192]

246


క.

తరుపల్లవముల నమ్ముని, వరువీర్యము నిలిచి వాయువశమున నమృతో
త్కర మగునాకిరణంబులఁ, బరివృతమై యీలతాంగి ప్రభవించె నొగిన్.[193]

247


క.

మును కంధునకును బ్రమ్లో, చనకు సమీరునకు నాకు సాలంబులకున్
వినుఁ డొక్కరూప మారిష, యనఁబరఁగిన యీమృగాక్షి కతివలు సరియే.[194]

248

మారిష యనుస్త్రీ పూర్వజన్మవృత్తాంతము

వ.

కావున వృక్షరక్షణార్థంబుగా నీమృగాక్షిం బాణిగ్రహణంబు సేయించెద
భవదీయం బైనభావికాలకార్యగౌరవంబునకు దీనిపూర్వజన్మప్రకారంబుఁ
జెప్పెద వినుండు.[195]

249


క.

తొల్లి యిది యొక్కధరణీ, వల్లభునిల్లాలు బాల్యవైధవ్యమునం
దెల్లసుఖంబులు విభవము, నొల్లక హరిఁ గొల్చుచుండె నున్నతభక్తిన్.[196]

250


క.

ఆపడతికిఁ బ్రత్యక్షం, బై పురుషోత్తముఁడు నిలిచి యంబుజముఖి నీ
వేపుణ్య ఫలముఁ గోరితి, వాపుణ్యఫలంబు నిత్తు నడుగుము ప్రీతిన్.

251


వ.

అనిన నక్కాంత లక్ష్మీకాంతునకు సాష్టాంగనమస్కారంబు చేసి దేవా నాకు
బాల్యవైధవ్యం బారోహించినకతంబునఁ గామభోగేచ్ఛ పెద్దయుం గలదని
మఱియును.[197]

252


ఆ.

మదనపరవశత్వ మొదవంగఁ బతిఁ గృప, సేయు మనుచు నమ్మృగాయతాక్షి
మదనగురునిఁ గదిసి పదిమాఱు లడిగిన, నతఁ డనుగ్రహింప నతివ చూచి.[198]

253


వ.

దేవా యివ్విధంబున వరంబు గృపచేసి పదుగురుపతుల నొసంగెదేని నే నయో
నిజనై జన్మించి ప్రజాపతిత్వంబు గలపుత్రునిం బడసి మహావిభవంబు లనుభవిం
చునట్టివరంబుఁ గృపసేయు మనిన నద్దేవుం డట్లకాక యని యనుగ్రహించి
యంతర్ధానంబు నొందె నయ్యింతి యీజన్మంబున నిక్కాంతయై జన్మించె దీని
మీరు పరిగ్రహంబు సేయునది మీకు దీనియందు మహాభాగుండును నతివీర్య
పరాక్రముండును బ్రజాపతిగుణోపేతుండు నైనపుత్రుండు జన్మించు వాఁ
డనేకవంశంబులకుఁ గర్త యై చరాచరంబులు నిర్మింప సమర్థుం డగునని
సోముండు ప్రచేతసులకు మారిషం బాణిగ్రహణంబు సేయించె నంత.[199]

254


క.

ఆరాజన్యతనూభవు, లారమణిఁ బరిగ్రహించి రాసతివలనన్
నీరజభవనిభుని మహో, దారునిఁ బుత్రకునిఁ గనిరి దక్షుం డనఁగన్.[200]

255


వ.

ఆదక్షప్రజాపతివలన దేవదానవగరుడగంధర్వసిద్ధవిద్యాధరాదినానాభూతంబు
లును ద్విపదచతుష్పదాదినానాజంతుజాతంబును బుట్టె ననిన మైత్రేయుం
డిట్లనియె.[201]

256

తే.

అజునిదక్షిణాంగుష్ఠంబునందు దక్షుఁ, డవతరించి నవబ్రహ్మలందు నొక్కఁ
డై తనర్చె నతండు ప్రచేతసులకుఁ, దనయుఁడై పుట్టు టేమివిధంబు చెపుఁడ.[202]

257


వ.

అనినం బరాశరుం డిట్లనియె బ్రహ్మమానసపుత్రుం డైనదక్షప్రజాపతి మహాత
పోధనుండు గావున నతనికి నెన్నండునుఁ గల్పంబులు లేవు. సృష్ట్యర్థంబుగాఁ
బ్రతిమన్వంతరంబునందును యుగంబుల నొక్కొక్క ప్రజాపతి దక్షనామంబున
జన్మించి సృష్టికిం గర్తయై యుండుఁ గావునఁ బ్రచేతసపుత్రుం డైనదక్షునిచరి
త్రంబు విస్తరంబుగాఁ జెప్పెద నాకర్ణింపుము.[203]

258

ప్రచేతసపుత్రుం డగుదక్షునిచరిత్రము

ఉ.

అక్షయపుణ్యమూర్తియు సమంచితకీర్తియు నైనయట్టియా
దక్షుఁడు పెద్దకాలము ముదంబున ఘోరతపంబు పుండరీ
కాక్షునిఁ గూర్చి చేసి సచరాచరభూతగణైకసృష్టికిన్
దక్షుఁడుగా వరంబుఁ గొని తామరచూలియనుజ్ఞ పెంపునన్.[204]

259


ఉ.

కిన్నరసిద్ధసాధ్యమునిఖేచరరభూచరదేవదైత్యులం
బన్నగమానవాలి మృగపక్షుల మానససృష్టియందుఁ దా
వన్నియగా సృజింప బహువంశపరంపరలం బ్రవృద్ధి లే
కున్న నతండు వేసఱి పయోరుహగర్భునిచే నియుక్తుఁడై.[205]

260


వ.

మిథునకర్మంబుచేతఁగాని ప్రజావృద్ధి లేదనుచుఁ దలంచి వరుణప్రజాపతిపుత్రి
యైనయసిక్ని యనుదానిం బాణిగ్రహణంబు చేసి దానియందు హర్యశ్వు
లనుపంచసహస్రసంఖ్యలం గలకుమారులం బడసి వారల నందఱఁ బ్రత్యేకంబ
ప్రజాపతు లగునట్లుగా నియమించిన నారదుండు విఘ్నంబు సేయం దలంచి
వారిపాలికి వచ్చి యిట్లనియె.[206]

261


క.

జలజభవాండము సర్వముఁ, గలయంగాఁ జూచి దేశకాలక్రమముల్
దెలియక ప్రజఁ బుట్టింపం, దలఁచుట మీకెల్ల వెఱ్ఱితన మౌఁ గాదే.[207]

262

వ.

అని చెప్పి నారదుండు వోయె వారలందఱు నన్నిదిక్కులకుం బోయి సముద్రంబు
ప్రవేశించినయేఱులచందంబున మరల నెఱుంగకపోయిరి. దక్షుండు వెండియు
వైతరణియందు వేవురుకొడుకులం బడసి వారికి శబళాశ్వు లనునామధేయం
బులు చేసి పూర్వప్రకారంబునఁ బ్రజాపతిత్వంబునకు నియమించిన నారదుండు
వెండియును వచ్చి తొంటిహర్యశ్వులం బలికినయట్ల పలికి పోయిన.[208]

263


ఆ.

అప్పు డతనిమాట లగుఁగాక యని వార, లగ్రజను లరిగినట్ల యరిగి
మరల కెందుఁబోయి మడిసిరో నేఁడును, దెలియ నలవిగాదు దివిజులకును.[209]

264


వ.

అది కారణంబుగా నాటనుండియు.

265


క.

పరదేశము చరియింపఁగ, నరిగినయగ్రజుల వెదక ననుజన్ములు వో
యిరయేని వారు వారును, మరలక యెందైనఁ బోయి మడియుదు రనఘా.[210]

266


వ.

ఇవ్విధంబున దక్షుండు నష్టసంతానుండై నారదునిం గోపించి వెండియుఁ
దనభార్య యైనవైతరణియందు నఱువండ్రుకన్నియలం బుట్టించె వారియందుఁ
బదుండ్ర ధర్ముండును, పదుమువ్వురఁ గశ్యపప్రజాపతియును, ఇరువదియేడ్గురఁ
జంద్రుండును, నలుగుర నరిష్టనేమియు, ఇరువుర బహుపుత్రుండును, ఇరువుర
నంగిరసుండును, ఇరువురఁ గృతాశ్వుండును వరియించి రందు.

267


తే.

ధర్మపత్నులు పదుగురు ధర్మమతులు, వారు హరిఁ గూర్చి తపము పెంపారఁ జేసి
వివిధసంతానవతులైరి విప్రముఖ్య, వినుము నీ కవ్విధంబెల్ల విస్తరింతు.

268


వ.

అది యెట్లనిన ధర్మునిపత్నులు పదుండ్రయందు విశ్వయనుదానికి విశ్వేదేవతలు
పుట్టిరి. సాధ్య యనుదానికి సాధ్యులు పుట్టిరి. అరుణ యనుదానికి నరుణ్వంతులు
పుట్టిరి. భాస వనుదానికి భానుండు పుట్టె. ముహూర్త యనుదానికి ముహూ
ర్తంబులు పుట్టె. లంబ యనుదానికి ఘోషాదులు పుట్టిరి. జామి యనుదానికి
జామీగణంబులు పుట్టె మరుత్వతి యనుదానికి పృథ్వీవిషయంబులు పుట్టె.
సంకల్ప యనుదానికి సంకల్పంబులు పుట్టె. వసు వనుదానికి నావుండును ధ్రువుం
డును సోముండును ధర్ముండును అనిలుండును అనలుండును ప్రత్యూషుండును
బ్రభాసుండును నన నెనమండ్రువసువులు పుట్టిరి. అందు నావునకు శ్రముండును
విశ్రాంతుండును బుట్టిరి. ధువునకు కాలుండు పుట్టె. సోమునకు వత్సరుండు
పుట్టె. ధర్మునకు ద్రవిణుండును హుతవహుండును బుట్టిరి. అనిలునికి బురోజ
వుండు నవిజ్ఞాతియుఁ బుట్టిరి. అనలునకుఁ గుమారుండు పుట్టె. ప్రత్యూషునకు
దేవలుండును క్షమావంతుండును బుట్టిరి. ప్రభాసునకు బృహస్పతి చెలియ లైన
యోగశిద్ధకు విశ్వకర్ముండు పుట్టె.[211]

269

వసంతతిలకావృత్తము.

ఆవిశ్వకర్మ సముదంచితశిల్పవిద్యా
ప్రావీణ్యతం ద్రిదశపట్టణతక్షకుండై
భావంబునందు బహుభంగుల నేమియైనన్
గావించుచుండుఁ దనకౌశల ముల్లసిల్లన్.[212]

270


వ.

అట్టివిశ్వకర్మ ప్రజాపతికిఁ ద్వష్ట పుట్టె. వానికి మహాతపోధనుం డైనవిశ్వరూ
పుండు పుట్టె. వానికి హరుండును బహురూపియు త్ర్యంబకుండును అపరాజితుం
డును వృషాకపియు శంభుండును కపర్దియు రైవతుండును మృగవ్యాధుండును
శర్వుండును కపాలియు నన నేకాదశరుద్రులు పుట్టిరి. మఱియును.

271


ఆ.

ఆమరీచిపుత్రుఁ డగుకశ్యపప్రజా, పతి వరించినట్టి భామినీత్ర
యోదశంబునందు నుద్భవించినవారిఁ, దెలియ వినుము భూమిదేవముఖ్య.

272


వ.

అది యెట్లనినఁ గశ్యపుభార్య లైనయదితియు దితియు ధనువును నరిష్టయు సుర
సయు శ్వసనయు సురభియు వినతయు తామ్రయు క్రోధవశయు నిరయు కద్రు
వయు మునియు ననుపదుమువ్వురయందును బుణ్యవతి యైనయదితికి శక్రుండును
చక్రధరుండును బుట్టిరి మఱియును.[213]

273


క.

మును చాక్షుసమన్వంతర, మున దేవగణంబునందు ముఖ్యులు తుషితుల్
జనియించి రదితికడుపున, ననఘాత్ములు వారు ద్వాదశాదిత్యు లనన్.

274


వ.

వారు వైవస్వతమన్వంతరంబున నర్యముండును ధాతయుఁ ద్వష్టయుఁ బూషుం
డును రవియు వివస్వంతుండును సవితయు మిత్రుండును వరుణుండు నంశుండును
భగుండును తేజుండు నన ద్వాదశాదిత్యులై పుట్టిరి. బహుపుత్రునకుఁ బదునలు
వురు మనువులు పుట్టిరి. అంగిరసునకు రుచికుం డనుబ్రహ్మర్షి పుట్టె. కృతాశ్యుం
డను దేవమునికి దేవప్రహరణంబులు పుట్టె.[214]

275


క.

ఈయమరావళియంతయు, వేయిమహాయుగము లైనవిధిదివసమునం
దాయాయుగముల మఱియును, బాయక పుట్టుదురు యజ్ఞభాగంబులకై.[215]

276

ప్రహ్లాదచరిత్రము

వ.

మఱియుఁ గశ్యపప్రజాపతికి రెండవభార్య యైనదితియందు హిరణ్యకశిపుహిర
ణ్యాక్షులును సింహికయునుం బుట్టిరి. అందు సింహికను విప్రజిత్తి యను రాక్ష
సుండు పరిగ్రహించె. హిరణ్యకశిపురకుఁ బ్రహ్లాదుండు ననుహ్లాదుండును సంహ్లా
దుండును హ్లాదుండు నన నలువురు పుట్టి రందుఁ బరమభాగవతుం డైన ప్రహ్లా
దునిచరిత్రంబు చెప్ప నవాఙ్మానసగోచరం బది యెట్లనిన.[216]

277

క.

దితిజుఁడు హిరణ్యకశిపుఁడు, పితామహునిఁ గూర్చి తపము పెద్దయుఁ గాలం
బతిభక్తిఁ జేసి త్రిభువన, పతి యగువర మతనిచేతఁ బడసి కడంకన్.[217]

278


వ.

సర్వలోకకంటకంబుగా రాజ్యంబు చేయుచు నశేషంబులుగా యజ్ఞభాగంబులు
తాన కైకొనిన దేవతలు వెఱచి మనుష్యరూపంబులఁ బృథివియందు వర్తించు
చుండ నైశ్వర్యదర్పితుండై నిఖిలలోకంబుల బాధించుచు సిద్ధగంధర్వపన్నగా
దులు దన్ను నుపాసింప సకలరాక్షసదైత్యదానవలోకంబులు జయజయశబ్దంబులు
గావింపఁ బొంపిరివోవుచు నొక్కనాఁడు మద్యపానమత్తుండై మణికనకమయ
ప్రాసాదతలంబున సకలలోకంబులు గొలువఁ గొలువుండి బాలపాఠ్యంబు లైన
చదువులు నేర్చుచున్న ప్రహ్లాదుని గురుసమేతంబుగా రావించి గారవించి
యిట్లనియె.[218]

279


ఉ.

ఏమిసుభాషితంబు పఠియించితి పుత్రక రాజనీతు లే
మేమి యెఱుంగఁజెప్పె గురుఁ డిప్పుడు నీదగుపుస్తకంబునం
దేమి లిఖించియున్నయది యిప్పుడు పాఠకశక్తిఁ జూచెదన్
మామది కింపుగాఁ జదువుమా యొకపద్యము వీరిముందఱన్.[219]

280


వ.

అనినఁ దండ్రికిఁ గొడు కిట్లనియె.

281


ఆ.

ఏను సారభూత మైనసుభాషితం, బెఱిఁగినాడ దానవేంద్ర వినుము
విష్ణుభక్తికంటె విష్ణవినుతికంటె, నెక్కుడైనచదువు లెందుఁ గలవు.[220]

282


చ.

అనవుడు దైత్యలోకవిభుఁ డవ్వచనంబు నిశాతశూలమై
తనదగుకర్ణరంధ్రములఁ దాఁకిన మిక్కిలికోపరక్తలో
చనములతోడఁ బుత్రకునిసన్నిధియం దుచితాసనంబునం
దనరుచు నున్నతద్గురునిఁ దప్పక చూచి యదల్చి యిట్లనున్.[221]

283


చ.

కటకట బ్రహ్మబంధుఁడవు గాని గురుండవు గావు చిన్నకూఁ

కటిపసిబిడ్డనిన్ దనుజకంటకుఁ డైనపయోరుహాక్షు నే
మిటికి నుతింపుమంచు నియమించితి వేమనువాఁడ నిన్ను నీ
కుటిలచరిత్రము ల్వినినఁ గోపమువుట్టదె యెట్టివారికిన్.[222]

284


చ.

అనవుడు నాగురుండు దివిజాంతక నాయెడఁ దప్పులేదు నీ
తనయునిచేత లీదనుజదారకకోటి యెఱుంగు వీఁడు నా
పనుపున గద్యపద్యములు పాఠము చేయఁడు చేసెనేనియున్
మనసున విష్ణుచింతనము మానఁడు వీనివిరాళి యెట్టిదో.[223]

285


ఉ.

నావుడు దానవేశ్వరుఁడు నందనుఁ జూచి గురుండు చెప్పిన
ట్లీవు పఠింతుగాని యిఁక నెన్నఁడు నాకు విరోధి యైనల
క్ష్మీవిభుఁ బ్రస్తుతించెదు సుమీ మనవంశములోన లేనియీ
కావల మేల నామహిమకంటెను వానిమహత్వ మెక్కుడే.[224]

286


ఆ.

పొమ్ము పుత్ర నీవు బుద్ధిమంతుండవై, చదువు మనుచు బుద్ధి చాలఁ జెప్పి
పసుప నింటి కరిగి ప్రహ్లాదుతోడ న, గ్గురుఁడు పలికెఁ జాలఁ గుస్తరించి.[225]

287


మ.

విను మీతండ్రి సమస్తలోకములకు న్వీరుండు పంకేరుహా
సనునిం గూర్చి తపంబు చేసి మహిమన్ సంధిల్లుచున్నాఁడు గా
వున లక్ష్మీవిభుఁ గొల్వ నొల్లఁ డివె నీవుం జూడ నాతోడ నా
డినవాక్యంబులపద్ధతుల్ చదువురూఢి న్నీతిశాస్త్రావళుల్.[226]

288


వ.

అనిన దైత్యనందనుం డతని కిట్లనియె.

289


క.

విను నాతండ్రికిఁ బుట్టిన, పెనువేదుఱు నీకుఁ బుట్టి పీతాంబరునిన్
వినుతించి కొలువఁగా వల, దని పలికెద వకట యెంతయజ్ఞానివొకో.[227]

290


ఉ.

కేవలపాపకర్మములఁ గీల్కొని యున్ననిశాటకోటి నీ
కైవసమై పురోహితము గైకొని సేయుటఁ జేసి నీకు ల
క్ష్మీవిభుని న్భజించుటకుఁ జిత్తము గొల్పదు గాన నెంతయున్
నీవు వివేకహీనుఁడవు నీచదువు ల్విననొల్ల నెన్నఁడున్.[228]

291


చ.

అనిమిషలోకరక్షణపరాయణు దానవదైత్యభీకరున్
వనరుహలోచనున్ సుజనవత్సలునిన్ గరుణాపయోనిధిన్

మనమునఁ గొల్వలేక యభిమానమునం జెడిపోవ నున్ననా
జనకునియట్ల నీవును విచారవిహీనుఁడ వైతి వక్కటా.[229]

292


క.

అని యిట్లు పెక్కువిధముల, దనుజేశ్వరనందనుండు తద్దయుఁ గోపం
బున ధిక్కరించి యాడిన, విని గురుఁ డొండాడలేక వివశత నుండెన్.[230]

293


వ.

అంత నొక్కనాఁడు హిరణ్యకశిపుండు శతయోజనప్రమాణోన్నతంబై కనక
శైలంబు ననుకరించుహిరణ్యప్రాసాదతలంబున శీధుపానవినోదంబులఁ దగిలి
యంగనాజనసహితుండై యుండి ప్రహ్లాదుని రావించి నీతిశాస్త్రంబులు పఠి
యింపు మనిన నతం డిట్లనియె.[231]

294


ఉ.

శ్రీతరుణీకళత్రు సరసీరుహనేత్రుని సర్వలోకవి
ఖ్యాతచరిత్రు దైత్యమదగర్వవిచారణు వాసుదేవునిం
బ్రీతిమెయిన్ భజించి వలపించితి ధన్యుఁడ నైతి నింక నీ
నీతులు గీతులు జదువు నేర్పులు గీర్పులు నాకు నేటికిన్.[232]

295


చ.

అనవుడు రాక్షసేంద్రుఁడు భయంకరకోపవిఘూర్ణమానలో
చనములతోఁ దనూభవునిఁ జక్కఁగఁ జూచి దురాత్మ నీవు నా
తనయుఁడవై కులోచితముఁ దప్పి నిశాచరవైరి యైనదు
ర్జనుని ముకుందు నెన్నెదవు సారెకు నాదగుసమ్ముఖమునన్.[233]

296


ఉ.

ఎల్లజగంబులన్ బలిమి నేలెడునామహనీయవైభవం
బొల్లక నేఁడు నీవు పురుషోత్తమునిన్ భజియింపఁగోరి తీ
కల్ల సహింపఁజాల నినుఁ గట్టి వధించెదఁ జూత మింక నా
బల్లిదుఁ డైనవిష్ణునిప్రభావము నీదగుభక్తియుక్తియున్.[234]

297

వ.

అని యతండు గోవిందపదారవిందస్మరణాహ్లాదుం డగు ప్రహ్లాదునిసర్వాంగం
బులు కాలపాశంబులంబోని ఘోరపాశంబులతో బంధించిన నతండు విశ్వంభర
ధ్యానానూనమానసుండు గావునఁ దద్బంధంబులెల్లం దెగియె అప్రమాదంబు
లైనదిగ్గజంబులచేఁ బొడిపించిన నతండు నరసింహస్తోత్రపవిత్రుండు గావునఁ
దద్వారణవిషాణంబు లంగంబున భంగంబులయ్యె మఱియు నొక్కనాఁడు సూప
కారు లగురాక్షసుల చేత విషం బన్నంబుతోడం బెట్టించిన నతండు భగవద్ధ్యా
నామృతపాననిరతుండు గావున నవ్విషం బన్నంబుతోడన జీర్ణంబయ్యె. వెండియు
నొక్కనాఁడు భార్గవనిర్మిత యగుకృత్తిచేతం జంపింప సమకట్టిన నతండు జనార్దన
భక్తజనబంధుండు గావునఁ దదీయమాయాపనేయుండయ్యె. వెండియు నొక్క
నాఁడు శంబరాదిరాక్షసులచేత మహామాయాంధకారంబు గల్పించిన నతండు
సుదర్శనధరమంత్రానుష్ఠానపరుండు గావునఁ బ్రకాశదేహుండయ్యె. మఱియొక్క
నాఁడు మహాప్రళయవాయువుఁ గల్పించి శోషింపంజేసిన నతండు భుజంగశ
యనసంగతహృదయుండు గావున సప్రాణుండయ్యె. ఇట్లు హిరణ్యకశిపుమాయో
పాయనికషణంబులు ప్రహ్లాదభక్తిజాంబూనదం బొరయుచుండె నంత.[235]

298


ఉ.

విస్మయ మొప్పఁగా దనుజవీరుల మాయలచేత బ్రుంగుఁడై
భస్మములోపల న్మెఱయు పావకమూర్తియుఁబోలె వాసుదే
వస్మరణప్రభావమున వర్ధితుఁడై వెలుఁగొందుచుండె మం
దస్మితసుందరాననమునన్ దనుజేంద్రసుతుండు పెంపుతోన్.[236]

299


చ.

ఒకమరి విష్ణుభక్తిగలయుత్తములన్ గొనియాడు మెచ్చు వే
ఱొకమరి విష్ణునిం గొలువనొల్లనిమూఢులఁ జూచి నవ్వు నొం
డొకమరి విష్ణుభక్తి మది నుబ్బిన నిబ్బరమందుచుండు నా

ప్రకటగుణాభిరాముఁ డగుభాగవతోత్తముఁ డాత్మఁ జొక్కుచున్.[237]

300


వ.

ఇట్లు వినోదించుచుండి యొక్కనాఁడు హిరణ్యకశిపుకడకుం జని నమస్కరించి
కరకమలంబులు మొగిచి యిట్లనియె.

301

హిరణ్యకశిపుఁడు తనకు జ్ఞానోపదేశము చేయవచ్చినకొడుకును శిక్షించుట

మ.

దనుజాధీశ్వర నీకు నేమిటికి మిథ్యావైర మానీరజా
సనసంకల్పిత లైనయీయసురరాజ్యశ్రీల నీనెమ్మనం
బున నిక్కంబులుగాఁ దలంచి సకలంబుం దానయై తేజరి
ల్లినవిష్ణున్ భజియింప కేల కడుజాలిం బొందఁగా నక్కటా.[238]

302


క.

ని న్నింతవానిఁ జేసిన, యన్నలినజుతండ్రి విష్ణుఁ డట్టివిభునిచే
మన్ననలు గన్నవారల, కెన్నఁడు దుఃఖములు చెంద వెఱుఁగుము తండ్రీ.[239]

303


క.

నీవంటిఘనుఁడు సాత్వికుఁ, డై విష్ణునిఁ గొలువ కేల యతితామసమో
హావేశబుద్ధి మూఢుఁడ, వై విడిచితి మోక్షకరము లగుమార్గంబుల్.[240]

304


మ.

అనినం దానవచక్రవర్తి పటుకోపావేశదుర్వారుఁడై
ఘనహుంకారముతోడ లేచి వెస వక్షం బుద్ధతిం దన్నెఁ ద
న్నిన గోవిందపదారవిందములపై నెక్కొన్నచిత్తంబుతో
ననురాగంబున నుండె దైర్యనిధి ప్రహ్లాదుండు సాహ్లాదుఁడై.[241]

305


వ.

అంత దేవాంతకుం డంతకాకారుండై పౌలోమకాలకేయవిప్రచిత్తిరాహుప్ర
ముఖు లైనదానవులం బిలిచి యిద్దురాత్ముని పాశంబుల బంధించి సముద్రంబు
లోన వైచి చదియునట్లుగాఁ బర్వతంబులు శతయోజనప్రమాణంబులుగా వైచి
వధియించి రం డనినఁ దత్క్షణంబ వార లమ్మహాత్తునిం గొనిపోయి.[242]

306


ఉ.

క్రన్నన నాగపాశములఁ గట్టి మహాంబుధిలోన వైచి మీఁ
ద న్నిబిడంబు లైనవసుధాధరముల్ శతయోజనంబు ల

త్యున్నతభంగిగా నసురు లుధ్ధతివైచిన భక్తిభావసం
పన్నుని వెన్నునిన్ హృదయపద్మములో నిడియుండె నవ్వుచున్.[243]

307


క.

వారిధి సంక్షోభించి మ, హారభసముతోడఁ దరఁగలను హస్తములన్
దీరంబుఁ జేర్చె విష్ణుస, మారాధనసంప్రమోదు నాప్రహ్లాదున్.[244]

308


వ.

ఇట్లు హిరణ్యకశిపుప్రయత్నంబులనైన యుషద్రవంబులవలన ముక్తుం డైనభగవ
ద్భక్తుని మహానుభావంబును చూచి సకలభూతంబులు నతని వాసుదేవునియప
రావతారమూర్తి యని కొనియాడుచుండె నట్టిసమయంబున.[245]

309

భక్త్యతిశయముచే వినుతించు ప్రహ్లాదునకు శ్రీహరి ప్రత్యక్షంబగుట

తే.

తనకు నట్టిమహామహత్వంబు కరుణ, నొసఁగి మన్నించినట్టిపయోజనాభు
డెందమున నిడి సంతతానందహృదయుఁ, డగుచు వేదార్థయుక్తి నిట్లని నుతించె.[246]

310


సీ.

నారాయణాయ పంకేరుహనేత్రాయ వాసుదేవాయ శ్రీవల్లభాయ
నిత్యాయ పరమాత్మనే నిర్వికారాయ శుద్ధరూపాయ జగద్ధితాయ
గోబ్రాహ్మణహితాయ గురుధర్మమూర్తయే బ్రహ్మణ్యదేవాయ పరమపావ
నాయ సదైకరూపాయ గోవిందాయ సనకాదియోగీంద్రసన్నుతాయ


ఆ.

త్రిగుణవిరహితాయ శ్రీహృషీకేశాయ, కీర్తితాఖిలాయ కేశవాయ
దురితనిరసనాయ తుభ్యం నమోనమో, యనుచు భక్తి యుక్తి నభినుతించె.[247]

311


చ.

అని వినుతించుచున్నసమయంబున శ్రీతరుణీకుచోపగూ
హనపరిశోభితంబు లగుహస్తప్రయోజవిరాజితంబులై
యనుపమశంఖచక్రము లుదంచితచంద్రదినేశకాంతులన్

దనరఁగ శౌరి వచ్చె వినతాసుతు నొక్కి రమాసమేతుఁడై.[248]

312


వ.

ఇట్లు ప్రత్యక్షం బైనపుండరీకాక్షునకు దండవన్నమస్కారంబులు చేసి కరం
బులు మొగిచి యానందబాష్పధారానిష్యందలోచనారవిందుండును హర్షపుల
కాంకురదంతురితాంగుండును బరమసంతోషసముద్గతగద్గదస్వరుండును నైనయ
బ్బాలకుశరీరంబు నాభికమలసంభూతచతుర్ముఖగండమండలస్పర్శోపలాలననిపుణ
ప్రశస్తంబు లైనహస్తంబుల నిమిరి గారవించి యిట్లనియె.[249]

313


క.

నీతండ్రి నీకుఁ జేసిన, పాతకములఁ జెడక పరమపరిశోభితపు
ణ్యాతిశయంబున ననుఁ గడుఁ, బ్రీతునిఁ జేసితిని పిన్నబిడ్డఁడ వయ్యున్.[250]

314


వ.

కావున నీకోరినవరం బిచ్చెద వేఁడు మనిన.

315


క.

ఏయేజన్మంబులయం, దేయేజంతువులయందు నెచ్చో నెచ్చో
నేయేగతి జన్మింపుదు, నాయాజన్మంబులందు నాకాలములన్.

316


క.

అవివేకికి సంసార, వ్యవహారమునందుఁ గల్గువాంఛ నిరతమున్
భవదీయపదంబులపైఁ, దవుల స్వరమిచ్చి నన్ను దయఁ జూడఁగదే.

317


వ.

అనినం బరమేశ్వరుం డిట్లనియె.

318


ఉ.

నీవు మహానుభావుఁడవు నీహృదయంబు మదీయభక్తితోఁ
జేవ వహించి యుండుట ప్రసిద్ధము ముక్తియెకాని యెమ్మెయిన్
భావిభవంబు లే దసురబాలక వైష్ణవకోటి కెల్ల నీ
త్రోవయ మేలుబంతి యఘదూరుఁడ వైతివి చెప్ప నేటికిన్.[251]

319


వ.

అది యట్లుండె నింక నొక్కవరం బడుగు మనిన నతం డిట్లనియె.

320


మ.

అమరారాతి దితిప్రసూతి మదగర్వాంధుండు నీభక్తి వై
రమునన్ నాయెడ పెక్కుదోషములు దుర్వారస్థితిం జేసె నా

కుమతిన్ దప్పులు పట్టఁగాఁ జనదు తద్ఘోరాఘము ల్వాపి పు
ణ్యమతిం జేయుము భక్తరక్షణకళావ్యాపారపారాయణా.[252]

321


మ.

హిమవత్పర్వతకూటసానువులనుం దేలించు హైమాంబుపూ
రముఁ జండాల గృహాగ్రభాగజలధారాసారభూరిప్రవా
హము భాగీరథిలోనఁ గూడి సమమైన ట్లొక్కరూపంబ హృ
త్కమలజ్ఞానియుఁ బాపకర్ముఁడుఁ ద్రిలోకాధీశ లక్ష్మీశ్వరా.[253]

322


ఆ.

అనిన దేవదేవుఁ డాతనిగురుభక్తి, యుక్తి మెచ్చి నీకు నుచితమేని
నీదుతండ్రి పుణ్యనిధిఁ జేసి మోక్షంబు, వర్థితోడ నిత్తు నంతమునను.[254]

323


క.

ఇంకొక్కవరము వేఁడుము, శంకాతంకములఁ బొందఁ జనదనినఁ గృపా
లంకారమూర్తి యగునా, పంకజనేత్రునకు దైత్యబాలకుఁ డనియెన్.[255]

324


క.

ధర్మార్థకామమోక్షద, కర్మంబుల శైశవాదికాలంబులు నీ
నిర్మలభ_క్తియుఁ గల్గగఁ, బేర్మిం గృప నీయు మిదియె ప్రియము ముకుందా.[256]

325


వ.

అనిన నద్దేవుం డతనికిఁ గైవల్యపదంబు మొదలుగాఁ గోరినవరంబు లొసంగి
యంతర్హితుం డైనంత దితిజబాలకుండు నిజపురంబునకుం జని తండ్రికి నమస్క
రించి కరంబులు మోడ్చియున్న యప్పుడు.[257]

326


క.

 హరివరమువలన నప్పుడు, హిరణ్యకశిపుఁడును దొంటియీరసమెల్లన్
బరిహృతమై సత్వగుణ, స్ఫురణమెయిం గౌఁగిలించె సుతుఁ బ్రహ్లాదున్.[258]

327


వ.

ఇట్లు గౌఁగిలించి మూర్ధఘ్రాణంబు చేసి యానందబాష్పపూరితలోచనుండై
కుమారా నాచేత ననేకదురవస్థలం పొందిన బొంది యిందిరామందిరుం డైనము
కుందుభక్తిపెంపునఁ జెడక నిలిచె. నాభాగ్యంబుగదా యని యతని నాశ్వాసించి

కొడుకుతోడి వినోదంబులం దగిలి యనేకదివ్యసహస్రవర్షంబులు రాజ్యంబుఁ
జేసి తనిసి విష్ణుసాయుజ్యంబుఁ బొంద నిశ్చయించియు దనకు జన్మత్రయావసా
నంబునం గాని కైవల్యప్రాప్తి లేకుండుటంచేసి రజోగుణప్రేరితుండై క్రమ్మఱ
విష్ణుదేవునితో బద్ధవైరుం డైన.[259]

328


శా.

అంభోజాక్షుఁడు దుర్నిరీక్ష్య మగు ఘోరాకారమూర్తిన్ సభా
స్తంభస్థానమునం జరాచరభయత్రస్తంబుగా భీమసం
రంభం బొప్ప నృసింహుడై పొడమి యారాత్రించరాధీశ్వరున్
శుంభద్గర్వునిప్రాణముం గొనియె నస్తోకప్రభావంబునన్.[260]

329


వ.

ఇవ్విధంబున.

330


ఉ.

మోదముతోడ దైత్యవిభు మోక్షపదంబున నుండఁజేసి ప్ర
హ్లాదుఁ దదీయరాజ్యమున కర్షునిఁగా నభిషిక్తుఁ జేసి దే
వాదిసమస్తలోకముల నంచితసంపద నొంద నిల్పె దా
మోదరుఁ డమ్మహాత్మునిగుణోన్నతు లిట్లని చెప్పవచ్చునే.[261]

331


మ.

భగవద్భక్తిపరాయణుం డయినయా ప్రహ్లాదుఁ డత్యున్నతిన్
జగ మెల్లం దనధర్మమార్గము నిరస్తక్రోధవాక్యంబులం
బొగడన్ రాక్షసలోక మేలి మహిమం బొల్పారె సర్వంకషం
బగుకీర్తిన్ బహుపుత్రమిత్రసహితుండై యున్నచందంబునన్.[262]

332


తే.

అనఘ యష్టమి ద్వాదశి నమవసలను,
బౌర్ణమాసినిఁ బ్రహ్లాదు భవ్యచరిత
మర్థిఁ బఠియించువారల కర్థసిద్ధి, గలిగి భూదానగోదానఫలము లొదవు.[263]

333


వ.

అట్టిప్రహ్లాదునకు విరోచనుండును ఆయుష్మంతుండును శిబియును భాష్కలుం
డును నన పలువురు పుట్టిరి. అందు విరోచనునకు బలి పుట్టె. బలికి బాణాసురప్ర
ముఖు లగురాక్షసులు నూర్వురు పుట్టిరి. మఱియుఁ బ్రహ్లాదవంశసంభవులై
నివాతకవచులు మూఁడుకోట్లు పుట్టిరి. హిరణ్యాక్షునికి ఝర్ఝరియు శకునియు

భూతసంతాపనుండును మహానాగుండును మహాభాగుండును కాలనాభుండును
నన నార్వురు పుట్టిరి. కశ్యపునిమూఁడవభార్య యైనవసు వనుదానికి వైశ్వాన
రుండును ద్విమూర్ధుండును శంకుండును శంకుశిరుండును అయోముఖుండును
కపిలుండును శంబరుండును ఏకచక్రుండును దారకుండును దుర్వాహుండును
వృషపర్వుండును పులోముండును విప్రచిత్తియు ననుదానవులు పదుమువ్వురు
పుట్టి. రందు.

334


తే.

దానవజ్యేష్ఠుఁ డైనవైశ్వానరునకు, ననఘ కాలకపౌలోమ లనఁగఁ గన్య
లిరువు రుదయించి మించి రయ్యిందువదన, లను మరీచి వరించె నాలలనలకును.

335


వ.

కాలకేయపౌలోము లన నఱువదివేవురు పుట్టరి. విక్రచిత్తి యనువానికి సింహిక
యందుఁ దంతుండును శల్యుండును సభుండును వాతాపియు నిల్వలుండును
సముచియు ఖసృముండును నంధకుండును నరకుండును కాలనాభుండును
స్వర్భానుండును వక్రయోధియు ననం బుట్టిరి. మఱియుఁ దార యనుదానికి
శుకియును శ్వేనియు భాసియు సుగ్రీవియు శుచియు గృధయు నన
నార్వురు పుట్టరి. అందు శుకికి శుకంబులు పుట్టె. శ్యేనికి శ్యేనకపోతంబులు పుట్టె.
శుచికి జలపక్షులు పుట్టె. సుగ్రీవికి నశ్వోష్ట్రగార్దభంబులు పుట్టె.[264]

336


క.

వినత కనూరుఁడు గరుడుఁడు, జనియించిరి వారిలోన సర్పాశనుఁడై
పెనుపొందెను దార్క్ష్యుఁడు మఱి, వనరుహనాభునకు నతఁడు వాహన మయ్యెన్.[265]

337


క.

సురసకుఁ గశ్యపునకు ఖే, చరులు భయంకరులు సర్వసత్తము లుదయిం
చిరి వేవురు బహువదనులు, నురుదీర్ఘశరీరులును విషోల్బణయుతులై.[266]

338


తే.

కద్రువకు శేషవాసుకికాలనాభ, శంఖపద్మమహాభోగశంబతక్ష
కాదులై వేవు రుదయించి రందఱును సు, పర్ణునికి వశులైరి దృక్కర్ణపతులు.[267]

339


వ.

 మఱియుఁ గ్రోధవశ యనుదానికిఁ గ్రోధమూర్తులై దంష్ట్రాసమేతంబు లయిన
క్రూరజంతుజాలంబులు పుట్టె. సురభి యనుదానికి గోమహిష్యాదులు పుట్టె. ఇల
యనుదానికి యక్షరాక్షసులు పుట్టిరి. ముని యనుదానికి నప్సరోగణంబులు పుట్టె.
అరిష్ట యనుదానికి గంధర్వులు పుట్టిరి.

340


తే.

ఇట్లు కశ్యపవంశ మనేకశతస, హస్రసంఖ్యలఁ బుత్రపౌత్రాంతరముగ
వెలసె జంగమస్థావరంబులు జగంబు, లందుఁ బరిపూర్ణమై మించె ననఘచరిత.

341


క.

శాంతినిధి యైనలక్ష్మీ, కాంతుని రాజసగుణప్రకల్పిత మిది తా
నింతయు స్వారోచిషమ, న్వంతరసర్గంబు మునిగణాధిప వినుమా.[268]

342

చ.

అదితితనూజుఁ డైనయమరాధిపుదారుణవజ్రధారచే
మదమఱి దైత్యదానవసమాజము గూలిన నష్టపుత్రయై
హృదయము విహ్వలింప దితి యిమ్ములఁ గశ్యపుఁ బెక్కుకాలముల్
వదలక సేవ చేసెఁ దనవంటిసపత్నులు తన్ను మెచ్చఁగన్.[269]

343


క.

అంతట వైవస్వతమ, న్వంతరమునఁ గశ్యపుడు నయంబునః బ్రీత
స్వాంతుండై యిచ్చెద నో, కాంతా నీ కేమివరము గావలయునొకో.[270]

344


క.

అనవుడు దితి దా నిట్లను, మునివర దేవేంద్రుఁ జంపి ముదమున శచితో
ననిమిషరాజ్యం బేలెడు, తనయుని నిమ్మనిన నతఁడు తగ నిట్లనియెన్.

345


ఆ.

ఏను నీకు గర్భ మిచ్చెద నూఱేఁడు, లంగశుద్ధి యైనయట్టివ్రతము
సలుపు మట్లయైన సత్పుత్రుఁ డుదయించు, నశుచివైన గర్భ మంతరించు.[271]

346


క.

అని చెప్పి పుత్రదానం, బొనరించి మునీంద్రుఁ డరిగె నుత్పలదళలో
చన మగఁడు చెప్పినట్టుల, ఘనముగ శుద్ధాంగి యగుచు గర్భముఁ దాల్చెన్.[272]

347


క.

దేవేంద్రుం డంతయు విని, తా వేడుకపుట్ట సవతితల్లికిఁ గడుమి
థ్యావినయంబులు సేయుచు, సేవించుచు నుండెఁ గపటశీలము మెఱయన్.[273]

348


వ.

ఇవ్విధంబునఁ దొంబదితొమ్మిదివత్సరంబులు చనిన నొక్కనాఁడు భోజనంబు చేసి
పాదప్రక్షాళనంబు సేయ మఱచి వికీర్ణశిరోజయై నిద్రించుచున్నసమయంబున
నింద్రుండు గర్భంబు ప్రవేశించి యర్భకుండు రోదనంబు సేయుచుండ నతండు
మారోదీ ర్మారోదీ యని పలుకుచు వజ్రంబు చేత శరీరంబు సప్తఖండంబులు
చేసి వానిన వెండియు నలువదితొమ్మిదితునియలు చేసి యింద్రుండు వోయె.
అట్టియేకోనపంచాశత్ఖండంబులు రూపంబులు ధరియించి యింద్రునకు సహాయు
లైరి. ఇంద్రుండు మారోదీ యనుటంజేసి వారు మరుద్గణంబు లైరి యని చెప్పి
మఱియు నిట్లనియె.[274]

349


క.

మును వైన్యుఁ డైనపృథునిన్, మునులందఱు గూడి రాజ్యమున కధిపతిఁగా
నొనరించిన యది మొదలుగ, వనజాసనుఁ డధిపతుల నవశ్యము నిలుపున్.[275]

350

చంద్రాదులయాధిపత్యవివరణము

.
వ.

అది యెట్లనిన నక్షత్రగ్రహవిప్రవృక్షలతాగుల్మతపోయజ్ఞంబులకుఁ జంద్రుండును,
రాజులకు వైశ్రవణుండును, జలంబులకు వరుణుండును, ఆదిత్యుల కింద్రానుజుం
డైనవిష్ణుండును, వసువులకుఁ బావకుండును, ప్రజాపతులకు దక్షుండును, మరు
ద్గణంబులకు వాసవుండును, మునులకుఁ గపిలుండును, దైత్యదానవులకుఁ బ్రహ్లా
దుండును, పితృగణంబులకు యముండును, గజంబులకు నైరావతంబును, పక్షు
లకు గరుత్మంతుండును, మహానాగంబులకు వాసుకియు, ఆశ్వంబులకు నుచ్చై
శ్రవంబును, గోవులకు వృషభంబును, మృగంబులకు సింహంబును, వనస్పతు
లకు ప్లక్షంబును, పర్వతంబులకు హిమవంతంబును నధిపతులుగా నొనరించె ఇట్లు
సప్తద్వీపసమేతం బైనపృథివిం పృథివీపతి పాలనంబు సేయుచుండు.[276]

351


ఉ.

ఇప్పుడు చెప్పఁగాఁబడినయిందఱు విష్ణునియంశజాతులై
చొప్పడుచున్నవారు మధుసూదనమూర్తి వహింపనుండినన్
జెప్పఁగలేదు పాలనవిశేషములన్ సచరాచరంబులం
దెప్పుడు నొక్కొకొండు గలఁ డేలికధర్మము నిర్వహింపఁగన్.

352


సీ.

ఆయనర్తుపక్షమాసాబ్దకళాక్షణకాష్ఠానిమేషాదికాలములును
బంకజాతభవాండభవ్యసప్తద్వీపబహుసరిత్సాగరపర్వతములు
సురగరుడోరగాసురయక్షగంధర్వనరమునియక్షకిన్నరచయంబు
లధ్యాత్మవిద్యామహాధ్వరజపతపోమంత్రార్థగురుదేవమంత్రములును


తే.

మహితభూతవ్రజంబు తన్మాత్ర లింద్రి, యాదిగా నాదిగుణమయభేదములు న
భేదములు బుద్ధికర్మేంద్రియాదివిధులు, విష్ణురూపంబు లెఱుఁగుము విప్రముఖ్య.[277]

353


వ.

మఱియు ఋగ్యజుస్సామాధర్వణవేదంబులును వేదాంతరహస్యంబులును నీతి
శాస్త్రంబులును మన్వాదిగ్రథితంబు లైనధర్మశాస్త్రంబులును పురాణాఖ్యానం
బులును అనువాకంబులును కావ్యాలాపంబులును సంగీతాదివిద్యలును మూర్తా
మూర్తంబులును పురుషోత్తమునిమూర్తిభేదంబులై చెల్లునని పలికి మఱియును.[278]

354


ఉ.

ఇముల వైష్ణవవ్రతము లెంతయు భక్తి నొనర్చి ద్వాదశా
బ్దమ్ములు గార్తికంబున ముదంబునఁ బుష్కరిణీపవిత్రతో
యమ్ములఁ దీర్థమాడినమహాఫలము ల్సమకూఱు నీపురా
ణమును నిచ్చరిత్రము వినంగలపుణ్యులకున్ మునీశ్వరా.

355


వ.

అనిన సంతోషపరిపూర్ణహృదయుండై మైత్రేయుం డిట్లనియె.

356


ఉ.

భూనుతకీర్తియాదిమనుపుత్రకులందుఁ బ్రసిద్దు లైనయు
త్తానపదాన్వయక్రమముఁ దప్పక చెప్పితి వాప్రియవ్రతా

ఖ్యానము దత్తనూభవులయన్వయసంభవు లైనరాజులం
బూని వినంగఁ గోరెదను బూర్వగతి న్వినుపింపు నావుడున్.

357


శా.

శుంభద్విక్రమవిక్రమార్క సుజనస్తోత్రైకసంపర్క సం
స్తంభీభూతరిపుప్రతాప మృదువాచాచారసల్లాప దు
గ్ధాంభోరాశిమహాగభీర విజయవ్యాపారదోస్పార ని
ర్ధంభానేకశుభప్రయోజన జగద్రమ్యార్థసంయోజనా.[279]

358


క.

సుకవిప్రణీతవాచా, సకలపురాణేతిహాససంశ్రవణ సురేం
ద్రకుమారకుమారనిభ, ప్రకటపరాక్రమ వివేకభాషాచతురా.[280]

359


స్వాగతము.

గర్వితారిలతికాలిలవిత్రా, పూర్వరాజనిభపూర్వచరిత్రా
నిర్వికారకమనీయసుగాత్రా, గిర్విలాసశుభకీర్తికళత్రా.[281]

360


గద్య.

ఇది శ్రీమదమరనామాత్యపుత్ర హరితసుగోత్ర సుకవిజనవిధేయ వెన్నెలగంటి
సూరయనామధేయప్రణీతం బైనయాదిమహావురాణం బగు బ్రహ్మాండపు
ణంబునందలి పరాశరసంహిత యైనశ్రీవిష్ణుపురాణంబునందు ధ్రువచరిత్రంబును
బృథూపాఖ్యానంబును బ్రచేతసులకథయును గంధమునితపోమహత్వంబును
బ్రహ్లాదచరిత్రంబును హరికీర్తనంబును సకలభూతసంభవంబు నన్నది ద్వితీయా
శ్వాసము.

This work was published before January 1, 1929, and is in the public domain worldwide because the author died at least 100 years ago.

 
  1. అగణ్యహృద్య... వీక్షణ = ఎన్నరానిమనోజ్ఞురాలైన భాగ్యలక్ష్మిచేత గౌరవించబడిన కడగంటిచూపులు గలవాఁడా.
  2. ఏకచ్ఛత్రము = ఒక్కగొడుగుగలది ఇతని రాజ్యమునందు ఇతరు లెవరును బిరుదుగొడుగును ధరియింప శక్తులుకాక యుండిరని తాత్పర్యము. మఘము = యజ్ఞము, కైకొనక = లక్ష్యపెట్టక, శాసీభూత...నికాయుఁడు = శిక్షితులగుచున్న శత్రురాజులయొక్క సమూహములు గలవాఁడు - ఎల్లశత్రువులను అణఁచినవాఁడు.
  3. అంకపీఠము = పీఁట వంటి ఒడిని.
  4. కఱకు = కఠినమైన.
  5. కూర్మి = ప్రియమైన, మొల్లములు = అధికములు, మోచి = వహించి, సపత్నిని = నీసవతిని, ప్రల్లదములు = గర్వపుమాటలు.
  6. ఆడన్ = నిందింప, అంతరాంతరములు = తారతమ్యములు.
  7. బెట్టిదంబులు = నిష్ఠురములు, వీఁపు వ్రేసెన్ = వీఁపున చఱచెను.
  8. కాకపక్షము = పిల్లజుట్టు, నికేతనంబునకున్ = ఇంటికి, చయ్యనన్ = శీఘ్రముగా, చేఁత = పని, ఉపేక్ష = అనాదరము.
  9. బాష్పములు = కన్నీళ్లు, మూర్కొని = మూచూచి, ఉడిపి = పోఁగొట్టి, ఒలుకుచుండన్ =కాఱుచుండఁగా, గద్దదస్వర = డగ్గుత్తికగలది.
  10. అన్న = నాయనా - ఇది ప్రేమసంబోధనము, నిక్కంబులు = నిశ్చయములు, ప్రియముగలఁడు = ప్రియముకలవాఁడు, చనువు = స్వాతంత్ర్యము.
  11. సౌభాగ్యవతి = మంచియదృష్టముగలది, మన్ననలు = సన్మానములు, కనిరి = పొందిరి, మందభాగ్యులము = భాగ్యహీనులము.
  12. మహోన్నతాసనము = మిక్కిలి యెత్తైనపీఠము, కృవణవృత్తికిన్ = నికృష్టవ్యాపారమునకు.
  13. మహనీయము = గొప్పది, సిరి = సంపద, ఈపరిపాటి = ఈమాత్రము.
  14. నెమ్మదిన్ = కొఱఁతలేని మనస్సుతో, ఊఱడించి పలికి = దుఃఖము చల్లారునట్టి మాటలు చెప్పి, పరమనిర్వేదనపరుఁడు = మిక్కిలి విచారము చేతనైన త్రొక్కుట కలవాఁడు.
  15. విష్టరంబులు = ఆసనములు.
  16. కైకొననొల్లక = గ్రహింప నపేక్షింపక, నిర్వేదించిన కారణము = నిర్వేదమునొందిన నిమిత్తము.
  17. మోహనము = మోహింపఁజేయునది.
  18. భావిశుభశ్రీదము = ఇకమీఁద శుభమును సంవదను ఇచ్చునది, ఈ వెఱ్ఱిపడుచుబుద్ధులు = ఈపిచ్చితనపుపసివానిబుద్ధులు.
  19. అంజలి = చేమోడ్పు, దురాగ్రహవృత్తితోడన్ = చెడ్డకోపవ్యాపారముతో, కొఱగానిమాటలం = పనికిమాలిన మాటలు - నీచపు మాటలు, నికృష్టత = (తన)నీచత్వము.
  20. పదంబునన్ = స్థానమునందు.
  21. అస్తోకమహిమ = గొప్పమహత్వము.
  22. శాత్రవచయంబులు = శత్రుసమూహములు, దారుణదివ్యబాణములు = భయంకరములును అమోఘములు నైనబాణములు, ఘనముగ = దట్టముగా, కాఁడినన్ = నాటినను, దురుక్తులు = చెడ్డమాటలు, ఓర్వఁడు = సహింపఁడు.
  23. ఇట్టిపాటన్ = ఈ విధముగా, వినతాసుతవాహనున్ = గరుడవాహనుని, భుక్తిముక్తిఫలదాయకున్ = భుక్తి ముక్తి ఫలములను ఇచ్చువానిని (భుక్తి = ఈలోకమునందలి అనుభవము, ముక్తి = మోక్షము),
    సర్వసుపర్వనాయకున్ = ఎల్లదేవతలకు అధిపతియైనవానిని, శ్రీమహిళాకళత్రుని = లక్ష్మీదేవి భార్యగాఁ గలవానిని, భజింపు = సేవింపుము.
  24. అవ్వాసుదేవునకున్ = ప్రసిద్ధుఁడైన శ్రీహరినిగూర్చి, అస్మదాదులు = మేము మొదలైనవారు, ఉపాసించి = సేవించి, భక్తరక్షణపరాయణుండు = భక్తులను రక్షించుటయందు ఆసక్తుఁడు, ఆరాధింపుము = అర్పింపుము, విధివంతంబుగాన్ = శాస్త్రమునందు చెప్పినక్రమముతో కూడుకొనునట్టుగా, తపశ్చరణప్రకారంబు = తపస్సు చేయువిధము, ఔత్తానపాది = ఉత్తానపాదునికొడుకు - ధ్రువుఁడు, ప్రమోదభరితహృదయుఁడు = సంతోషముతో నిండుకొన్న మనస్సు కలవాఁడు.
  25. అర్థితోన్ = ప్రియముతో, అలవరించెన్ = చేసెను, సార్వకాలంబు = ఎల్లకాలము, ఆస్పదము = స్థానము.
  26. పట్టు = స్థానము, కాళిందియందున్ = యమునానదియందు, తీర్ధమాడి = స్నానము చేసి.
  27. చెంగలింపన్ = అతిశయింపఁగా.
  28. షోడశాబ్దవయోమూర్తిన్ = పదియాఱేండ్లవయస్సుగల ఆకృతిగలవానిని, పీఠకౌశేయున్ = పచ్చపట్టువస్త్రము ధరించినవానిని.
  29. చిత్సుధాభిషేచనమతితోన్ = జ్ఞానామృతమున మునుఁగుతలఁపుతో, లోలోనిచవులన్ = తనయందలి జ్ఞానామృతరుచులయందు - జ్ఞానానుభవమునందు, లోలుండు = ఆసక్తుఁడు, బాహ్యరుచులు = బయటిచవులు - భక్ష్యభోజ్యాదుబవలని చవు లనుట, లోఁగొనక = గ్రహింపక.
  30. ఇమ్ములన్ = సుఖముగా, రాసుతున్ = రాజకుమారుని, సదమలవృత్తిన్ = నిర్మలమైన వ్యాపారము గలవానిని, పూనన్ = వహింపను, ధృతి = ధైర్యము - ఓర్పు, విదిత... వనాళి = ప్రసిద్ధమయిననదులు నదములు సముద్రములు పర్వతములు భయంకరములైన అడవుల పఙ్క్తులును.
  31. ఊర్ధ్వబాహుఁడు = మీఁది కెత్తఁబడినచేతులు గలవాఁడు, పదముదిక్కు = కాలితట్టు, ఒరగున్ = మ్రొగ్గును, వారధి = సముద్రము, పేరోడ = పెద్దఓడ.
  32. క్షోభము = కలఁతపాటు, వహ్ని = అగ్ని, అసహమానము = సహించరానిది.
  33. పొల్పారు = ఒప్పునట్టి, కూశ్మాండకవ్రాతము = ఒకవిధమైన రాక్షసులయొక్క సమూహము, భయదవ్యాపారులు = భయంకరమైన వ్యాపారము గలవారు, నిర్ఘాత..రవములు = పిడుగును బోలినవియు హింసకములను కఠినములును భయంకరములునైన ధ్వనులను, భీతున్ = భయబడినవానిఁగా, ప్రేరేచినన్ = ప్రేరేపింపఁగా.
  34. చటుల...భుజంగంబులై = వాఁడియైన కోఱలవలని విషపుమంటలచేత విశాలముఖము గలిగిన భయంకరములైన పాములై, కేసరి...రూపంబులై = సింహము పులి పంది గండభేరుండము వీనియొక్క రూపములు గలవై, పొడచూపుచుండున్ = కనఁబడుచుండును, దైత్య...తోడన్ = రాక్షసులు పిశాచములు భూతములు ప్రేతములు డాకినులు వీనియొక్క కూఁతలతో, సందడించున్ = సందడిని కలుగఁజేయును, చిటచిటార్భట...కీలలన్ = చిటచిటయను ధ్వనితో చక్కగా వెలుఁగుతున్న కార్చిచ్చుమంటలచేత, క్రొమ్మంటులు = క్రొత్తమంటలు, ఓలిన్ = వరుసగా, పోదువున్ = క్రముకొనును, వదనములన్ = ముఖములందు, బెట్టు = భయంకరముగా, అవిరళధ్యానపరుఁడు = ఎడతెగని ధ్యానసమాధియందు ఆసక్తుఁడు.
  35. బాష్పపూరితలోచన = కన్నీళ్లచే నిండిన కన్నులు గలది, గద్గద = డగ్గుత్తిక గల.
  36. నడతెంచితి = నడచితివి - వచ్చితివి, ఒసవెన్ = ఒసఁగెను - ఇచ్చెను.
  37. పంటికిన్ = పండునకు, అఱ్ఱు = మెడ, నిగిడ్చెదు. = చాఁచెదవు, కందువ = స్థానము, చందమామగుటకలు = పొందరానిదనుట, కట్టిపెట్టి = మానుకొని, ఉమ్మలిక = దుఃఖము, డిందుపడన్ = అడఁగ.
  38. ఆరన్ = పూర్ణముగా - చక్కగా, మోడు = మోటు, భావికాలఫలములు = రాఁగలకాలఁపు ప్రయోజనములు.
  39. అదభ్రము = సార్థకము, చాలన్ = తృప్తిగా, వార్ధకంబునన్ = ముదిమియందు, గైకొంట = కైకొనుట - గ్రహించుట.
  40. దట్టపు = అధికమైన, దురుక్తులు = చెడ్డమాటలు, భీషణవృత్తిన్ = భయంకరవ్యాపారముతో, చరింపన్ = మెలఁగ.
  41. తెంపుతలంపునన్ = తెగువ గలతలపుతో, లయమై = ఐక్యమై, బాహ్యవివేకశూన్యుఁడు = బయటితెలివి లేనివాఁడు - ప్రపంచజ్ఞానము లేనివాఁ డనుట.
  42. శస్త్రాస్త్రపాణులు = శస్త్రములును అస్త్రములును చేతులయందు గలవారు (శస్త్రము = కత్తి మొదలైనది, అస్త్రము = మంత్రపూతమైన బ్రహ్మాస్త్రము మొదలగునది), పొదివి = చుట్టుకొని, ఔత్తానపాది = ఉత్తానపాదుని కొడుకు, దురాత్మునకు = దుష్టస్వభావము కలవానికి.
  43. సుత్రాముఁడు = ఇంద్రుఁడు, ఉపమ = ఉపాయము, ఒండు = అన్యము, అగ్గలంబు = అధికము, కంటకంబునన్ = సంకటముతో.
  44. శ్రీతరుణీశ్వరుఁడు = లక్ష్మీపతి - విష్ణువు, ఉడుపలేక = మాన్పలేక.
  45. సురావనకేళిరతున్ = దేవతలను రక్షించుట యనెడు క్రీడయందు ఆసక్తుఁడైనవానిని, అంబురాశి...శోభితున్ = లక్ష్మీదేవియొక్క కుచకలశములను ఆలింగనము చేసికొనెడు చేతులచే ప్రకాశించువాఁడు, తదీయ...మస్తకుఁడు = అతనిదైన పూజ్యమైన పాదకమలములయందు (సోఁకునట్లు) వంపఁబడిన తల కలవాఁడు, దేవస్వామి = దేవేంద్రుఁడు.
  46. చిత్తగింపుము = వినుము, ఏలో = ఏమిటికో.
  47. చెక్కు = చెక్కిలి, మీటినన్ = కొట్టినను, బెళుకు = చలనము.
  48. అమరపదము = దేవస్థానము, అంబుజమిత్రునిన్ = సూర్యుని, హిమకర = చంద్రునియొక్క, చెలంగున్ = విజృంభించునో, ప్రమదముతోడన్ = సంతోషముతో - ఉత్సాహముతో.
  49. నందకపాణి = విష్ణువు, వజ్రపాణి = ఇంద్రుఁడు.
  50. చాఁపఁడు= వ్యాపింపఁజేయఁడు, ఇచ్చన్= మనసునందు.
  51. తొణంగి = విడిచి, పంచి = పంపి, భక్త...కరుఁడు = భక్తులసమూహమునకు మిక్కుటమైనసంతోషమును కలుగఁజేయువాఁడు, చిన్మయోపేతమనోరథుఁడు = జ్ఞానస్వరూపముతోఁ గూడుకొన్న కోరికగలవాఁడు.
  52. వారివాహము = మేఘము, శంప = మెఱపు, భూమిపద్మము = మెట్టతామర, చంచరీకము = తుమ్మెద, అరిశంఖఫలయుగంబు = చక్రము శంఖము ననెడు పండ్లయొక్క జత, ప్రతివచ్చు = సమానమగు, మోము = ముఖము, దరహాస... ధారలు = చిఱునవ్వనెడు క్రొత్తయమృతపుధారలు, నభముతోన్ = ఆకాశముతో, కనకకౌశేయసాంధ్యరాగము = పీతాంబరముయొక్క కాంతియనెడు సంధ్యారాగము.
  53. నిధానము = విధి, తార్కొను = చేరు - పొందు.
  54. వేఁడుము = కోరుము, ఉన్మీలితలోచనుఁడు = తెఱవఁబడిన కన్నులుగలవాఁడు.
  55. ఓరంతప్రొద్దును = ఎల్లప్పుడును, భావవీథిన్ = మనస్సునందు.
  56. తాత్పర్యము = తత్పరత్వము, మొగిచి = ముకుళించి.
  57. చొక్కి = పరవశుఁడై, తలంపుతోన్ = ఎన్నికతో - ధ్యానముతో.
  58. వాక్ప్రతిభన్ = మాటలకలిమిని, అందింపఁగదే = పొందింపుమా - కలిగింపు మనుట.
  59. పూరితము = నిండింపఁబడినది, జనపతిసూతిమస్తకమునన్ = రాజకుమారుఁడైన ధ్రువునిశిరస్సునందు, చారుతర...సంఘము = మిక్కిలిమనోజ్ఞములైన ఉపనిషత్తులలోని రహస్యములను పుట్టించెడు (తెలిపెడు) తిన్ననిమాటలయొక్క కూటమి గలది.
  60. మహా...రాముఁడు = అధికమగు ప్రతిభాసంపత్తిచేత ఒప్పినవాఁడు (ప్రతిభ = సమయోచితస్ఫూర్తిగలబుద్ధి), పరమేష్టి = బ్రహ్మ, అగమ్యములు = తెలియరానివి, ఆగమోక్తఘనసూక్తులన్ = వేదమునందు చెప్పఁబడిన గురుత్వము గల మేలైన మాటలచేత, వికాసభాసి = తేటదనములేక ప్రకాశించువాఁడు.
  61. శ్రీవనితాకళత్ర = లక్ష్మీదేవి భార్యగాఁ గలవాఁడా, సరసీ... నేత్ర = కమలములను బోలినకన్నులుగలవాఁడా, భాగధేయావహ = భాగ్యమును పొందించువాఁడా, దివ్యరూప = దేవతామూర్తివైనవాఁడా, నిగమా...కలాప = వేదాంతరహస్యము లైనవిద్యలే అలంకారముగాఁ గలవాఁడా, నానా...భృంగ = పెక్కండ్రు ఉత్తమయోగులయొక్క నిర్మలమైన హృదయకమలములకు తుమ్మెదలైనవాఁడా, చిత్సుధా...సంగ = జ్ఞానామృతమున ముంచఁబడిన భక్తులయొక్క కూడికగలవాఁడా, నిరపాయగుణోన్నత = చెఱుపు లేనిగుణములచేత గొప్పవాఁడా.
  62. కాష్టగతాగ్ని = కట్టేయందలినిప్పు, కాష్ఠలన్ = దిక్కులయందు, యామినీ = రాత్రి, ఘటికా... కాష్ఠలు = గడియలు సంవత్సరములు కాష్ఠలు అనుకాలవిశేషములును.
  63. అగణితలీలన్ = ఎన్నరానివిలాసముతో, సమగ్రము = పూర్ణము, నెగడిన = అతిశయించిన, వేష్టితములు = చేష్టలు, దురాత్ములు = చెడ్డమనస్సుగలవారు.
  64. నటనలు = నడవళ్లు, చిత్రములు = వింతలు.
  65. సర్వాంతర్యామి = అంతట నిండి వర్తించువాఁడు, ఉర్వీధర = భూమిని ధరించినవాఁడా.
  66. చిత్తగింపుము = వినుము, ఆసించితిన్ = ఆశపడితిని, కినుకన్ = కోపముతో, ధట్టించి = ఉద్ధతిని
    పొంది.
  67. ధ్యానా...సద్మా = నిశ్చలధ్యానయుక్తులైన మునిశ్రేష్ఠులహృదయకమలములు ఉనికిపట్టుగాఁ గలవాడా.
  68. ఉపాపించుచు = సేవించుదు, లగ్నమై = అంటినదై.
  69. ప్రాభవమునన్ = ప్రభుత్వముతో - ఘనతతో, పౌరుషము = మగతనము - శూరత్వము, ఆధిపత్యము = అధికారము, ఆరాధనము చేసినాఁడవు = ఆరాధించితివి.
  70. శైశవంబునన్ = శిశుత్వమున - కడుబాల్యమున ననుట, ఆస్తోక = అధికమైన, నెమ్మితోన్ = ప్రేమతో.
  71. త్రిదశ...పదములకున్ = దేవతలు గ్రహములు నక్షత్రములు ససమహర్షులు (వీరియొక్క) స్థానములకు, ఉపరిభాగంబునన్ = మీఁదిభాగమునందు, పెంపు = మేలిమి.
  72. మోదమ్మును = సంతోషమును, ఉడురూపమ్మునన్ = నక్షత్రాకృతితో, కల్పపర్యంతంబు = ప్రళయమువఱకు.
  73. గరిమ = గౌరవము, ధరిత్రీకాంతసుతున్ = రాజకుమారునితో.
  74. ప్రీణితుండై = సత్కరింపఁబడినవాఁడై.
  75. పదుండ్రు = పదిమంది.
  76. మథియించఁగా = తరువఁగా, దుగ్ధదోహనము = పాలు పిదుకుటను, తన్పెన్ = తనియించెను - తృప్తి నొందించెను.
  77. అంజలి = చేమోడ్పు, రసాపతి = భూదేవి, గెనయఁగన్ = తనియఁగా.
  78. బందెలు = పన్నులు, పాషండధర్మములు = వేదవిరుద్ధాచారములు, జారచోర...సమితిన్ = విటులయొక్కయు దొంగలయొక్కయు చెడునడవడికలవారియొక్కయు గుంపును, నాస్తికత = దేవుఁడు లేఁడనుతలఁపు.
  79. ఉజ్జగించి = విడిచి, వీటిఁబుచ్చి = వ్యర్థపఱిచి, సింధుపరీత = సముద్రముచే చుట్టఁబడిన.
  80. చూఱలాడున్ = కొల్లపెట్టును, ఉద్దండలీలన్ = ఉద్ధతి గలరీతితో.
  81. వేదవిప్రుఁడు = వేదముచదివిన బ్రాహ్మణుఁడు, త్రెవ్వనేసి = తెగఁగొట్టి, తొలఁగక = తప్పక.
  82. కీడునన్ = దోషముచేత, అరణములు = పైరులు, మొక్కల్ దాకన్ = కొఱఁతలు తోఁచఁగా.
  83. మూఢవివేకమున్ = తెలివిమాలినతనమును, వర్తనమున్ = ప్రవర్తించుటను, పనుపడన్ = అలవాటుపడ.
  84. విధానములు = విధులు, తన్పి = తనియఁజేసి - తేర్చి యనుట, మునుకొని = పూని, అక్కుమతి = కుత్సితబుద్ధిగలవానియొక్క, పిక్కటిల్లఁగన్ = అతిశయించఁగా.
  85. తొంటి = తొల్లిటి, భావికాలమేదినీనాథులకు = ఇఁకమీఁదటి రాజులకు, మేలుబంతి = శ్రేష్ఠము - సరియైనదని గ్రహింపఁదగినది, దుష్కర్మివి = చెడ్డనడకకలవాఁడవు.
  86. సాగనీవు = జరగనియ్యవు, పాపపతులన్ = పాపకృత్యములు చేయునట్టిరాజులను, కీల్కొనెదు = అంటెదవు - అవలంబించెదవు.
  87. అప్రసాదంబు = మొగము ముడుచుకొనియుండుట, రాజదోషంబులు = రాజులవలని లోపములు, క్రతువులు = యజ్ఞములు.
  88. నికాయము = సమూహము, సువృష్టి = మంచివాన, చెన్నగున్ = అందమగును - ఒప్పును, ఉన్నతిన్ = గొప్పను, సుస్దితిన్ = మంచియునికిని.
  89. యజ్ఞమూర్తి = యజ్ఞస్వరూపుఁడు, గోతురంగమాతంగాదిమహిమలు = ఆవులు గుఱ్ఱములు ఏనుఁగులు మొదలగువానికలుములు, కల్యాణకారణంబులు = మేలు గలుగుమూలములు.
  90. ఎంత పెద్ద = ఎంతగొప్ప- హెచ్చు కాదనుట.
  91. భర్తృశుశ్రూష = పెనిమిటియొక్క సేవ, కాంతకున్ = ఆఁడుదానికి - భార్యకు ననుట.
  92. మారణ = చంపునట్టి, ఘోరతరముగాన్ = మిక్కిలి భయంకరముగా, చొనిపినన్ = (వానియందు) చొప్పింపఁగా- ప్రయోగింపఁగా.
  93. కళేబరము= దేహము, తైలపాకంబు చేయించి = నూనెలో ప్రేల్పించి, ప్రధానులన్ = మంత్రులను, విచారించుచున్ = ఆలోచించుచు.
  94. దుర్గాధిపతులు = పాళెపట్టు
    దొరలు, హావళి = ఉపద్రవము, కుట్రమన్నీలు = కుత్సితులైన సామంతరాజులు, మన్నిగొనిరి = చంపిరి, బందెలు = బందిపోట్లు, ఆకతాయలు = ధూర్తులు, మూఁకలై = గుంపులు కూడి, పుణ్యస్త్రీలన్ = ఇల్లాండ్రను, దండుకఱుచునన్ = సేనాబాహుళ్యముచేత, వీటిఁ బోయెన్ = నశించెను, అరాజకము = రాజు లేనిది - ఇక్కడ రాజులేమి యని యర్థము.
  95. రాజవిడ్వరంబునన్ = రాజులవలని యుపద్రవముచేత.
  96. రాష్ట్రంబున = రాజ్యమునందు, నిర్జరులకు = దేవతలకు, నిబిడతరము = మిక్కిలిదట్టము, పెంధూళి = మిక్కుటమగుదుమ్ము.
  97. రేణుపటల...మానసులు = రేణుజాలముచేత కప్పఁబడిన ఆకాశమును చూచుటయందు ఆసక్తమైన మనస్సు కలవారు, మహాద్భుత...ఉద్యములు = మిక్కిలియాశ్చర్యముచేత తడఁబడిన వ్యాపారప్రయత్నములు గలవారు, క్షోణిదేవతలు = బ్రాహ్మణులు.
  98. పొరిఁబొరిన్ = క్రమక్రమముగా, పఱివోయి = కొల్లపోయి, తొరఁగెడు = కాఱుచున్న, తూలుచు = వివశు లగుచు.
  99. పరిదేవనము = విలాపము, అరుదేరఁగన్ = రాఁగా, పరిభవము = అవమానము - భంగము.
  100. బందులన్ = బందిపోటులతో, కుంది = ఖిన్నులై, చోరకులు = చోరులు - దొంగలు, కోల్పడి = పోఁగొట్టుకొని, కొందలము = దుఃఖము, ఆలకింపుఁడా = వినుఁడు.
  101. పరాగము =దుమ్ము, వినువీథి = ఆకాశమార్గము, పర్వుచున్ = వ్యాపించుచు, దీననాదములు = పేదలయొక్క (మొఱ) చప్పుడులు, పొదలి = అతిశయించి
  102. వసుధామరులు = బ్రాహ్మణులు, దోఁపులన్ = దోఁపిడుల చేత, పొగిలి = పరితపించి, సంభావన =మన్నన, బాసటచేతన్ = సహాయముచేత, హావళిన్ = ఉపద్రవముచేత, ఆరయుచుండిరి = విచారించుచుండిరి.
  103. ఊరుదేశంబు = తొడచోటు, మథియింపన్ = తరువ.
  104. బూచి = వికృతమైన, ఖల్వటకంబును = తలబట్టయు, ఈరెలుంగు...వాక్యములు = హీనస్వరముతో దైన్యమును దెలుపునట్టి తెలివిమాలిన మాటలు, బీఱ = పెద్దవైన, కుక్షి = కడుపు, తూలెడు = మీఁది కెగసిన - మిట్టలైన
  105. నృశంసాకారంబు = ప్రాణిహింస చేయువాని యాకృతివంటి యాకృతి, ఉవలక్షించి = చూచి.
  106. అక్షీణ...నిధి = తఱుఁగని ప్రసిద్ధమైన పరాక్రమమునకు గనియైనవాఁడు, బాహా...భయంకరుండు = భుజగర్వముచేత అణంపరానిశత్రు రాజులకు భయమును కలుగఁ జేయువాఁడు, సుజనస్తోత్రుఁడు = మంచివారిచేత పొగడఁబడువాఁడు, సర్వంసహారక్షాదక్షుఁడు = భూమిని రక్షించుటకు చాలినవాఁడు, ఉగ్రస్ఫారతేజంబుతోన్ = భయంకరమై యతిశయించిన తేజస్సుతో, భుజస్తంభారణిన్ = స్తంభమువంటి చేయియనెడు ఆరణియందు. (ఆరణి = అగ్నికొఱకు తరువఁబడుమాను).
  107. వైన్యుఁడు = వేనునివలన జనించినవాఁడు, మహనీయ = పూజ్యమైన.
  108. కరవాలము = కత్తి, అక్షయ...యుగము = అక్షయములై భయంకరములైన బాణములు గల అమ్ములపొదుల జంట, వజ్రకవచమురవలు చెక్కిన లోహపుచొక్కాయ.
  109. అపగతమై = తొలంగి, సుగతికిన్ = సద్గతికి.
  110. నెట్టనన్ = పూనికతో, జెట్టిని = శూరుని, సార్వభౌముని = చక్రవర్తిని.
  111. అనవరత...భూతుండును = ఎడతెగక కొలువవచ్చునట్టి చరములును అచరములు నైన భూతములు కలవాఁడు. (చర = తిరుగునవి, అచరములు = ఉన్నచోటనుండి కదలనివి).
  112. జున్నులు = తేనెతెట్టెలు, చ న్నవిసి = చన్నులనుండి తనంత నుబికి.
  113. పొలియన్ = నశింప, పృథుపైతామహయజ్ఞమున్ = పృథుపైతామహము అను యజ్ఞమును (పృథు = గొప్పది, పైతావహము = పితామహుఁ డనఁబడిన బ్రహ్మసంబంధ మైనది), ప్రథితంబుఁగన్ = ప్రసిద్ధముగా.
  114. సూత్యాహుతులవలన = బిడ్డలు కలుగునట్టి మంత్రములు చెప్పి వేల్చునట్టి ఆహుతులవల్లనుండి, (ఆహుతి = ఒకసారి అగ్నిలో వేల్వఁబడు ద్రవ్యము), అప్రతిమానవాక్సమంచితమతులన్ = సరిపోల్పరాని మాటలతోను ఒప్పిదమైనబుద్ధితోను.
  115. సౌకుమార్యములు = సుకుమారత్వములు, సొంపులు = చక్కఁదనములు, పెంవులు = గొప్పతనములు, వాగ్విలాసములు = మాటలచమత్కృతులు, కోమలకంఠనాదవిస్తారము = మృదువైసకంఠధ్వనియొక్క అతిశయము, పృథుమతిన్ = గొప్పబుద్ధితో, నేటనుండియున్ = ఈదినము మొదలుకొని.
  116. ఘనతరవాగ్విభవమహిమ = మిక్కిలి గౌరవమును (సూచించునట్టి) మాటలయొక్క వైభవాతిశయమును, గరిమన్ = గురుత్వముతో.
  117. ఆతతధర్మశీలుఁడు = అధికధర్మము చేయుటయే స్వభావముగాఁ గలవాఁడు, సర్వలోకవిఖ్యాతయశుఁడు = ఎల్లలోకములయందు ప్రసిద్ధమైన కీర్తి గలవాఁడు, సాధుహితకారి = యోగ్యులకు మేలు చేయువాఁడు, మహీసురరక్షణక్రియాకౌతుకుఁడు = బ్రాహ్మణులను రక్షించెడుపనియందు కుతూహలము గలవాఁడు, ఉన్నతోన్నతవికాసితభాసితుఁడు = గొప్పవారియందు గొప్పవాఁడై వెలయుటచేత ప్రకాశించువాఁడు.
  118. ధరణిపులు = రాజులు, అహరహము = ప్రతిదినము, ఉచితగతులన్ = తగినరీతులతో.
  119. క్షోణీమండలి = భూమండలము, క్షుత్తృట్ప్రపీడార్తులు = ఆఁకలిదప్పులచేత మిక్కిలి పీడించఁబడినవారు, తూలగాన్ = బలహీనములు కాఁగా, త్రాణలు = సత్తువలు, త్వగస్థిమాత్రులు = తోలుఎముకలు మాత్రము కలవారు, ప్రక్షీణప్రాభవులు = క్షీణించిన ప్రభుత్వములు గలవారు, దుఃఖీభూతచేతస్కులు = దుఃఖము నొందినమనస్సు కలవారు.
  120. లేబరములు = దారిద్ర్యములు, పాటిలెన్ = కలిగెను, బహుసస్యము = అనేకవిధము లైనపైరు, ఓషధులు = ఫలించుటతోడనే నశించునట్టి అరఁటి మొదలైనవి, జీర్ణములు = సారహీనములు.
  121. పెద్దకాలంబు = చిరకాలము, కందమూలఫలాశులు = దుంపలు పండ్లు తినువారు, కానలందున్ = అడవులయందు, కుందుచున్ = దుఃఖించుచు, కువలయేశ = పుడమిఱేఁడా.
  122. ఉగ్రక్షుధాపన్నానేకజనావనుండు = భయంకరమైన (ఓర్వరాని) ఆఁకలిచేత ఆపద నొందినవారైన పెక్కండ్రు జనులను రక్షించువాఁడు, కారుణ్యసంపన్నంబు = దయ కలిమి కలది, ఊఁది = అవలంబించి, పటుకోపోద్యుక్తుఁడు = దృఢమైన కోపపుపూనిక కలవాఁడు.
  123. మహీకాంతన్ = భూదేవిని, తివురుటయున్ = ఉద్యుక్తుఁడు కాగానే.
  124. విశ్వంభర = భూమి, సారసభవలోకమునకున్ = బ్రహ్మలోకమునకు, సంభ్రమము = తొట్రుపాటు, ఏర్చుచున్ = జ్వలింపఁజేయుచు.
  125. మార్వి = అల్లెత్రాడు, పిక్కటిల్లన్ = నిండఁగా, వెన్కొని = వెంబడించి.
  126. భయకంపితాంగి = భయముచేత వడఁకుచున్నదేహముగలది.
  127. దుష్టచారిణిన్ = చెడ్డనడవడి గలదానిని, ఈగఁగలేదే = పోఁగొట్టఁజాలదా.
  128. జీర్ణంబులు = అడఁగినవి, వత్సంబు = దూడ, దుగ్ధదోహనంబు = పాలుపిదుకుట, ప్లావనంబునం జేసి - = తడియుట చేత, ఒడంబడి = ఒప్పుకొని.
  129. కుత్కీలతతులవలన = పర్వతసమూహములవలన, ఊహచేసి = ఊహించి.
  130. చండతర... శాలి = మిక్కిలి తీక్ష్ణమైన ప్రతాపగుణముచేత ఒప్పినవాఁడు, మహీధ్రములు = కొండలు, ధన్వములన్ = మరుభూములయందు - నీళ్లు లేనిభూములయందు, మీటి = ఎగఁజిమ్మి, దంతురావళులు . = మిట్టలసముదాయములను, సమస్థలిగాన్ = చదరపునేలగా, ఆఖండలుఁడు = ఇంద్రుఁడు, నికాయము = గుంపు, నివ్వెఱఁ గంది = అత్యాశ్చర్యమును పొంది.
  131. ఠావులన్ = ప్రదేశములయందు, ఖర్వటకంబులన్ = బోయపల్లెలను, రాజధానులన్ = రాజు నివసించు పట్టణములను, సీమలు = ఎల్లలు, విభజించి = విభాగించి, ఫలాశనులు = పండ్లు ఆహారముగా చేసికొనువారు, పరితుష్టులన్ = మిక్కిలితృప్తి పొందినవారినిగా, పెంపుతోన్ = గౌరవముతో.
  132. వ్రీహి...ఆదులు = పరిధాన్యపుతెగలయొక్క యెల్లకారులపంటలచేత మేలైన యేటినీళ్లపాఱుదల కలవియు నైనపొలములు మొదలగునవి.
  133. జీవనోపకరణములం = బ్రదుకుఁదెరుపు కొఱముట్లు, సర్వసంపన్నంబులుగాన్ = కొఱఁత లేకుండునట్టుగా.
  134. క్రేవు = దూడ, సమకట్టి = జతపఱిచి, దుగ్ధప్రాయంబు = కొంచ మెచ్చుతక్కువగా పాలవంటిది.
  135. అప్లావము = అంతట తడపఁబడినది, ప్రాదుర్భూతము నొందెన్ = పుట్టెను, పాటిల్లెన్ = కలిగెను, సమగ్రంబుగాన్ = పూర్తిగా, మువ్వేళలన్ = మూఁడువేళలయందును.
  136. వత్సదోగ్ధృక్షీరములు = దూడయు పిదుకువాఁడును పాలును.
  137. నిర్వక్రపరాక్రమంబునన్ = మొక్కపోని పరాక్రమముతో, ప్రజానురంజనంబుగాన్ = ప్రజలకు ఉల్లాసము కలుగునట్టివిధముగా.
  138. భవ్యసుఖంబును = మేలైనసౌఖ్యమును, చేకుఱున్ = సిద్ధించును.
  139. ఆగ్నేయి = ఆగ్నివలనఁ బుట్టినది, పృథగ్భేదంబులు = వేఱువేఱుమాఱుతలలు, ధర్మంబులన్ = నడవళ్లతో.
  140. ప్రాచీనబర్హికైవడిన్ = ఇంద్రునివలె, నేచి = అతిశయించి.
  141. మితి దాఁటక = మేర మీఱక, వినయోన్వితులు = అడఁకువతోఁ గూడుకొన్నవారు.
  142. భావికాలంబునకున్ = భవిష్యత్కాలమునకు - రాగల కాలమునకు.
  143. నియోగమునన్ = నియమనముచేత.
  144. వెన్నుండు = విష్ణువు.
  145. ఆదిత్యప్రతివీరవాహనముతోన్ = గరుత్మంతునితో (గరుత్మంతుఁడు అమృతముకొఱకు దేవతలతో ఎదిరించినవాఁడుఁ కాఁబట్టి ఆదిత్యపతివీరుఁడని ప్రయోగింపబడెను), అత్యుజ్జ్వల...వైభవముతోన్ = మిక్కిలి వెలుఁగుచున్న వానకాలమునందలి మేఘమువంటి దేహకాంతిసంపత్తితో, భూరి... చక్రములతోన్ = మిక్కుటమైన శాంతిసముదాయమును కలిగించుటచేత ఒప్పిదమైన శంఖచక్రములతో, ప్రస్ఫీతపీతాంబరుండు = ఆధిక్యమును దెలుపునట్టి పచ్చపట్టుతాపితాను ధరించినవాఁడు.
  146. అభివాదనము చేసి = కులగోత్రనామములను చెప్పి నమస్కరించి.
  147. కమలామనోరమణ= లక్ష్మీదేవికి ప్రియుఁడా, శుభాలోకన= మేలుకలిగించెడు చూపుగలవాఁడా, పయోజదళలోచన = తామరాకులవంటి కన్నులుగలవాఁడా, మహనీయ = మహాత్ముఁడా, కౌస్తుభస్వీకృతవక్ష = కౌస్తుభమను మణిని తాల్చిన ఱొమ్ముగలవాఁడా, కరుణాపయోనిధీ = దయాసముద్రుఁడా.
  148. వారాశి = సముద్రము, దశసహస్రాబ్దంబులు = పదివేలసంవత్సరములు.
  149. ఋక్ష...భయంకరము = ఎలుఁగుగొడ్లు అడవిపందులు జింకలు ఏనుఁగులు సింహములు కారుదున్నపోతులు మొదలుగా గలమృగములచేత భీతిని కలుఁగఁజేయునది.
  150. ఝంఝానిలంబు = వానగాలిని, ఉన్మూలంబులు = పెల్లగిల్లినవి, ఆత్మీయ = తమదైన.
  151. మానుగన్ = చక్కగా, కించిచ్చేషములు = కొంచెము మిగిలినవి, అతులిత... తోడన్ = సరిపోల్పరానిదయచేత తక్కువగాని బుద్ధితో - మిక్కిలిదయగలవాఁడై, సితభానుఁడు = చంద్రుడు.
  152. చటుల...మానసులు = అధికశోకముచేత ఆక్రమింపఁబడుటచే ప్రకటిల్లుతున్న మనస్సులు కలవారు, ఒండువెరవులు = ఇతరమైన యుపాయములు.
  153. శశిబింబమునకు = చంచంద్రబింబమునకు, కళంకము = చిహ్నము, ధమ్మిల్లము = కీలుగంటు, గాఢతమసంబుతోన్ = దట్టపుఁజీఁకటిలో, పుష్పచయతారకావళి = పూసరమనెడు నక్షత్రపఙ్క్తి, సౌరు = అందము, మచ్చు = చొక్కుమందు, సందడింపన్ = అతిశయించఁగా, సుధాసింధుమధ్యంబునన్ = సముద్రమునడుము, వళితరంగశ్రేణి = కడుపుమీఁద ముడుత లనెడుఅలలవరుస.
  154. నలినవిరోధి = చంద్రుఁడు.
  155. లేనినాఁడు = లేకుందునట్టికాలమున, పాదపములన్ = వృక్షములను, ఆజ్ఞ వెట్టుట = శిక్షించుట, ఎంతయు నర్హమె = మిక్కిలియుక్తమే.
  156. సుధామయూఖములన్ = అమృతకిరణములచేత, ప్రవర్ధనము = వృద్ధిని.
  157. పాణిగ్రహణము సేయుఁడు = పెండ్లియాడుఁడు, నాళీకనిభాయతనేత్రకున్ = తామర(ఱేకుల)వలె విశాలములైన కన్నులుగలదానికిని, అమేయబలుఁడు = మేరమీఱిన బలముగలవాఁడు.
  158. యుష్మదస్మత్తేజోభాగంబులన్ = మీయొక్కయు నాయొక్కయు తేజస్సునందలి యంశములను.
  159. లతాంగి = తీఁగవంటిదేహము గలది - ఆఁడుది.
  160. సంక్షోభించి = కలఁతనొంది.
  161. మదనరాగతంత్రమగ్ను = కామాసక్తమైన క్రియయందు మునిఁగినవానిఁగా - మిక్కిలికామాసక్తి నొందినవానిఁగా ననుట.
  162. బింకపుగుబ్బపాలిండ్లు = బిగువైన గుబ్బలవంటి స్తనములు, కంతునిగిరిదుర్గములతోడన్ = మన్మథునియొక్క పర్వతదుర్గములతో, (దుర్గము = ఇతరులకు చొర నశక్యమైనకోట), నిడువాలు = మిక్కిలిదీర్ఘములైన - మిక్కిలి విశాలమైన అనుట, క్రొవ్వాఁడి= క్రొత్తగా చేయఁబడిన వాఁడిమిగల, సౌరు = అందము, శంబరవైరి =మన్మథునియొక్క, నిడువాలువాలుతోన్ = మిక్కిిలినిడుపైన కత్తితో, నెయ్యమాడన్ = చెలిమి సేయఁగా, భ్రూయుగము = కనుబొమలజంట, అంగజాతుని = మన్మథునియొక్క, సింగిణివింటికిన్ = శృంగధనుస్సునకు, ఒఱపు = నాగరికతను, జఘనయుగము = పిఱుఁదులజంట (ఇచ్చట రథచక్రములతో పోల్చియుండుటచేత జఘనశబ్దమునకుఁ గలమడికట్టు అని అర్థమును మాని పిఱుఁదులు అని వ్రాయనయ్యెను.), మాఱుమలయన్ = ప్రతిఘటింపఁగా.
  163. అనుపమ...అంబుజబంధున్ = ఈడు లేని తేజస్సుచేత వెలుఁగుచున్న సూర్యుఁడైనవానిని, అనవరత...సుధాంధున్ = ఎడతెగక తక్కువకాని జ్ఞానామృతమును పానము చేయువానిని.
  164. అతులధ్యానపరాయణత్వమునన్ = సరిపోల్చరానిధ్యానమునందు ఆసక్తికలవానికరముచేత, బ్రహ్మానందుఁ డై = బ్రహ్మానందము కలవాఁడై, క్షితిదేవోత్తమున్ = బ్రాహ్మణశ్రేష్ఠుని, శీతాంశుబింబాస్య = చంద్రబింబమువంటి ముఖము గలది, ఉన్నత...నమ్ర = నిక్కినవియు బలిసినవియు నైన స్తనములవలని బరువు చేత వంగినది, వర్తించెన్ = ఉండెను, ఆళీజనాన్విత = చెలికత్తెలతో కూడుకొన్నది, తద్వనవాటికానిచయముల = ఆవనపఙ్క్తులసమూహములందు.
  165. బిబ్బోకము = స్త్రీవిలాసచేష్టావిశేషము, పుష్పా...వృత్తిన్ = పువ్వులు కోయుచు పెక్కువృక్షములు గలవనములో విహరించుటయందలి వేడుక గలిగిన వ్యాపారము.
  166. మలయమార్గంబులన్ = మలయపర్వతపుశిఖరములయందలి మిట్టపల్లములైన ఱాళ్లదారులయందు, తద్విలస...దీర్ఘకలలోన్ = ఆగందపుకొండయందలి యొప్పిదములైన సెలయేటినీళ్లచే నిండిననడబావులలో, విశ్రాంతిఁ గావించి = బడలిక దీర్చుకొని, పుష్ప...పుంజములన్ = పూఁదీఁగెలచేత మనోజ్ఞములైన పొదరిండ్లగుబురులందు, ఇచ్ఛావృత్తిన్ = ఇచ్చ వచ్చినవ్యాపారముతో, వర్తించుచున్ = మెలఁగుచు, పొలసెన్ = ప్రసరించెను, దక్షిణవాతపోతములు = దక్షిణదిశనుండి వచ్చునట్టి పిల్లవాయువులు - చల్లగాలి యనుట.
  167. కమ్మతావి = ఇంపైనసువాసన, పొలయున్ = వ్యాపించును - మెలఁగు ననుట, మోహనాకృతి = మోహమును కలిగించునట్టిరూపమును, బిబ్బోకముగన్ = బిబ్బోక మనువిలాసచేష్టతో, నటించున్ = మెలఁగును, పరివాదినులు = ఏడుతంతులవీణెలు, రుచికిన్ = చవికి, మోవంగన్ = తాఁకునట్లు, కలఁచి = కలఁత నొందించి.
  168. కెమ్మోవి = ఎఱ్ఱనిఅధరము, పొదలు = వర్ధిల్లు, తనివోవన్ = తృప్తికలుగునట్లుగా, చొక్కక = పరవశత్వము నొందక, పుష్పాస్త్రుచేన్ = మన్మథునిచేత.
  169. ఓలార్చి = ఈఁదునట్లుగాఁ జేసి, సొంపారన్ = సంతోష మతిశయించునట్లుగా.
  170. అంతరంగంబునన్ = మనసునందు, కంతుకుంతంబులు = మన్మధునియీఁటెలు.
  171. మేలు = మంచి - అపేక్ష యనుట, దేవరయూడిగంబు = దేవరవారియొక్క సేవ, కుమతినయ్య = కొంచెపుబుద్ధి గలదాననా - బుద్ధిహీనురాలనా.
  172. చెంగలింపన్ = అతిశయింపఁగా, ననువై = అనురాగము గలిగి, నటనంబులు చేసెన్ = నటించెను.
  173. కందర్పరతిక్రీడానందంబులన్ = కామాసక్తితోడి కేళివలని సంతోషములను, కందరంబునన్ = గుహయందు.
  174. చొక్కపు = నిర్దుష్టములైన, చొక్కించి = పరవశత నొందించి.
  175. నిరతము = ఎల్లప్పుడు, అనిమిషపతికొలువులంజియను = ఇంద్రునిసభయం దుండు బోగమదానను.
  176. మకరధ్వజుకేళిన్ = మన్మథక్రీడయందు, తేలి = విహరించి, మమకారమునన్ = మమత్వముచేత.
  177. తమకించినన్ = తమకపడినను.
  178. మనోరథములు = కోరికలు, వితాకులవిత్తు = నిశ్చేష్టతలకు బీజము - వ్యర్థము, తక్కన్ = మోసపుచ్చుటకు, క్రొవ్విరులసెజ్జ = క్రొత్తపూలపాన్పు, మంటమారి = మండిపడునట్టి స్వభావముగలవాఁడు.
  179. అమరకాంతుపురికిన్ = ఇంద్రునిపట్టణమునకు, మదనభూతము = మన్మథుఁ డనుదయ్యము, ఆవహించి = సోఁకి.
  180. తగులునన్ = ఆసక్తిచేత.
  181. మొల్లసుగంధి = మొల్లపూవులపరిమళమువంటిపరిమళముగలదానా (ఇది అనింద్యగ్రామ్యము), ఆఱడివెట్టి = వ్యర్థము చేసి, తగవా = న్యాయమా, వుల్లసిలంగన్ =ఉవ్విళ్ళూరఁగా, పొరపొచ్చెములు = భేదవాక్యములను, చెల్లఁబో = ఔరా.
  182. ఒడఁబాటు = సమ్మతి.
  183. అధిక్షేపించి = విడిచి, వర్తించుట = మెలఁగుట, ఉద్యోగము = ప్రయత్నము.
  184. రేపకడన్ = ప్రాతఃకాలమునందు, మాపటిసంధ్య = సాయంసంధ్య, తెల్లము = విశదముగా.
  185. ప్రభాతకాలము = ప్రాతఃకాలమునందు, పితృప్రసువు = సాయంసంధ్య, పొచ్చెము నొందదు = న్యూనతను పొందదు - అబద్ధము కా దనుట, అచ్చుగన్ = సరిగా.
  186. నివ్వెఱఁగంది = నిశ్చేష్టత్వమును పొంది, మిథ్యావాదమో = అసత్యపువాదో - నన్ను వంచించుటకై యిట్లు చెప్పెదవా యేమి యనుట, వారాశిలో = సముద్రమునందు.
  187. సూనృతములు = సత్యములు.
  188. అట్ల కావ గని = అట్లె యగుట విచారించి, నిరర్థక ప్రయోజనంబునన్ = వ్యర్థమైన వ్యాపారముచేత, కోలుపోయితిని = పోఁగొట్టుకొంటిని.
  189. నేఁగిబోయెన్ = చెడిపోయెను, తథ్యంబుగన్ = నిజముగా, ఉపమ = ఉపాయము, తప్పుగలది = తప్పుగలదానవు.
  190. ఎరవు = భేదము, ఉపశమించితి = అణఁచితిని.
  191. జేవుఱింపఁగన్ = ఎఱ్ఱవాఱఁగా, కనుఁగవన్ = కన్నులజంటయందు, ఒలుకఁగాన్ = రాలఁగా, పెంజెమటలు = అధిక మైనచెమటలు, ఒదవన్ = కలుగఁగా.
  192. భయాకలితమానస = భయముచేత కలఁతనొందిన మనసుగలది, గగనంబునకున్ = ఆకాశమునకు, స్రవించి = (నీరై) కాఱి, శరీరంబునవయవంబులయందున్ = దేహముయొక్క అవయనములయందు, వీర్యంబు = రేతస్సు, స్వేదరూపంబునన్ = చెమటయాకృతితో, ఉద్గమించినన్ = పైకుబుకఁగా, బాలతరుపల్లవంబులన్ = లేఁతయైన చెట్లయందలి చిగురాకులచేత, బ్రహ్మపాఠస్తోత్రంబులు = వేదపాఠస్తోత్రములను, అనుష్ఠించుచు = చేయుచు, ఇట = ఇక్కడ.
  193. తరుపల్లవముల = చెట్లచిగుళ్లయందు, అమృతోత్కరము = అమృతరాశి, పరివృతమై = లెస్సగా ఆవరించఁబడినదై, ప్రభవించె = పుట్టెను, ఒగిన్ = క్రమముగా.
  194. సాలంబులకు = వృక్షములకును.
  195. భావికాలకార్యగౌరవంబునకు = రాఁగలకాలమాన (జరగవలసిన) పనుల యొక్క గురుత్వమునకు.
  196. ధరణీవల్లభునిల్లాలు = రాజుభార్య, బాల్యవైధవ్యమునన్ = పసితనమునందే ముండమోయుటచేత.
  197. ఆరోహించిన = ఎక్కిన - కలిగిన యనుట.
  198. పరవశత్వము = పరాధీనత్వము, కదిసి = చేరి.
  199. పరిగ్రహంబు సేయునది = భార్యగాఁ జేసికోవలసినది, మహాభాగుఁడు = గొప్పమహిమ గలవాఁడు.
  200. రాజన్యతనూభవులు = రాచకొమారులు, నీరజభవనిభుని = బ్రహ్మను పోలినవానిని, ఉదారునిన్ = తిన్ననిమనసు గలవానిని.
  201. ద్విపద...జాతంబును = రెండుకాళ్లు గలమనుష్యులు నాలుగుకాళ్లు గలమృగములు మొదలుగాఁ గలిగిన అనేకములైన ప్రాణిసమూహమును.
  202. అజునిదక్షిణాంగుష్ఠంబునందు = బ్రహ్మయొక్క కుడిబొటనవ్రేలియందు, అవతరించి = జనించి, తనర్చెన్ = ప్రసిద్ధినొందెను.
  203. కల్పములు = ప్రళయములు - నశించుటలు, సృష్ట్యర్థంబుగా = సృష్టికొఱకు, ఆకర్ణింపుము = వినుము.
  204. అక్షయపుణ్యమూర్తి = తఱుగనిపుణ్యమే స్వరూపముగాఁ గలవాఁడు, సమంచితకీర్తి = ఒప్పిదమయిన కీర్తి గలవాఁడు, పెద్దకాలము = చిరకాలము, దక్షుఁడు గాన్ = చాలినవాఁడు అగునట్టు, తామరచూలి = బ్రహ్మ.
  205. ఖేచర = ఆకాశమునందు తిరుగునట్టివారును, భూచర = భూమియందు తిరుగునట్టివారును, పన్నగమానవాలి = పాములయొక్కయు మనుష్యులయొక్కయు సమూహము, మానససృష్టియందున్ = తలంపుననే సృజియించుటయందు, వన్నియగాన్ = ప్రశస్తముగా, ప్రవృద్ధి = అభివృద్ధి, వేసఱి = ఉత్సాహము చెడి, పయోరుహగర్భునిచేన్ = బ్రహ్మచేత, నియుక్తుఁడై = నియోగించఁబడినవాఁడై - నియమింపఁబడినవాఁడై.
  206. మిథునకర్మంబుచేత = దంపతులకూటమిచేత, పాణిగ్రహణంబు చేసి = పెండ్లియాడి.
  207. జలజభవాండము = బ్రహ్మాండము, కలయంగాన్ = కడవెళ్ళ.
  208. వేవురు = వేయిమంది. తొంటి = మునుపటి.
  209. అగ్రజన్ములు = ముందు జనించినవారు - అన్నలు, ఎందుఁ బోయి మడిసిరో = ఎక్కడ పోయి వచ్చిరో, దివిజులను = దేవతలకును.
  210. అనుజన్ములు = వెనుక పుట్టినవారు - తమ్ములు, మరలక = తిరిగిరాక.
  211. నష్టసంతానుఁడు = చెడినసంతతి గలవాఁడు, అఱువండ్రు = అఱువదిమంది, పదుండ్రను = పదిమందిని.
  212. సముదంచిత...ప్రావీణ్యతన్ = మిక్కిలి యొప్పిదమైన శిల్పవిద్యలయందలి నేర్పుచేత, త్రిదశపట్టణతక్షకుఁడు = దేవలోకమునకు వడ్లవాఁడు, ఏమి యైనన్ = ఏశిల్పమునైనను, కౌశలము = నేర్పు.
  213. శక్రుండును = ఇంద్రుఁడును, చక్రధరుండును = విష్ణువును - వామనుఁ డనుట.
  214. ప్రహరణంబులు = ఆయుధములు.
  215. అమరావళి = దేవతాపఙ్క్తి - దేవసమూహము, విధిదివసమునన్ = బ్రహ్మదినమునందు.
  216. అవాఙ్మాసగోచరంబు = నోటికిని మనసునకును కానరానిది - చెప్పను తలఁచను శక్యము కానిదనుట.
  217. పితామహునిన్ = బ్రహ్మను, త్రిభువనవతి = స్వర్గమర్త్యపాతాళము లనెడు మూఁడులోకములకు ప్రభువు, పడసి = పొంది, కడంకన్ = ఉత్సాహముతో.
  218. సర్వలోకకంటకంబుగాన్ = ఎల్లలోకములకు ముల్లుగా - సమస్తలోకములకు బాధకుఁడుగా ననుట, అశేషంబులుగాన్ = మిగత లేకుండునట్లుగా, పృథివియందున్ = భూమియందు, వర్తించుచుండన్ = మెలఁగుచుండఁగా, ఐశ్వర్యదర్పితుఁడు = సంపదచేత గర్వించినవాఁడు, ఉపాసింపన్ = సేవించగా, పొంపిరివోవుచు = విఱ్ఱవీఁగుచు, మద్యపానమత్తుండై = మద్యము త్రాగుటచేత దేహము దెలియనివాఁడై, మణి...తలంబునన్ = రత్నములు చెక్కిన బంగారుమేడమీఁద, బాలపాఠ్యంబులు = బాలకులకు చదువదగినవి.
  219. సుభాషితంబు = మంచిమాట - నీతి యనుట.
  220. సారభూతము = సత్తైనది.
  221. నిశాత = వాడియైన, కోపరక్తలోచనములతోడన్ = కోపముచేత ఎఱ్ఱనైన కమ్నలతో, సన్నిధి = సమీపప్రదేశము, ఉచితాసనంబునన్ = తగినపీఠమునందు, తనరుచున్ = ఒప్పుచు, తద్గురునిన్ = ఆకొడుకును చదివించునట్టి యయ్యవారిని, తప్పక = చూపుతప్పక.
  222. కటకట = అయ్యయో, బ్రహ్మబంధుఁడవు = జాతిమాత్రమున బ్రాహ్మణుఁడవు - నీచబ్రాహ్మణుఁడవు అనుట, చిన్నికూఁకటిపసిబిడ్డనిన్ = మిక్కిలిపసివాఁడైవ పిన్నవానిని, దనుజకంటకుఁడు = రాక్షసబాధకుఁడు, పయోరుహాక్షున్ = కమలములవంటి కన్నులుగలవానిని - విష్ణువును, కుటిలచరిత్రములు = వంకరనడకలు.
  223. దివిజాంతక = దేవతలకు యముఁడవైనవాఁడా, చేతలు = చేష్టలు, దారకకోటి = బాలురసమూహము, నాపనుపునన్ = నాయాజ్ఞ చొప్పున, విరాళి = ఆసక్తి.
  224. కావలము = మూఢత్వము.
  225. కుస్తరించి = బుజ్జగించి.
  226. సంధిల్లుచున్నాఁడు = కూడుకొనుచున్నాఁడు, పద్ధతులు = మార్గములను.
  227. వేదుఱు = పిచ్చి, పీతాంబరునిన్ = విష్ణుని, అకట = అయ్యో.
  228. కీల్కొని = అంటి, నిశాటకోటి = రాక్షససమూహము, కైవసము = స్వాధీనము, గొల్పదు = ఉత్సహింపదు.
  229. అనిమిష...పరాయణున్ = దేవతాసమూహమును కాపాడుటయందు ఆసక్తుఁడైనవానిని, దైత్యభీకరున్ = రాక్షసులకు భయమును కలుగఁజేసెడువానిని, వనరుహలోచనున్ = కమలములవంటి
    కన్నులు గలవానిని, సుజనవత్సలునిన్ = సజ్జనులయందు వాత్సల్యముగలవానిని, కరుణాపయోనిధిన్ = దయాసముద్రుని, అభిమానమునన్ = ఆహంకారముచేత.
  230. ధిక్కరించి = తిరస్కరించి, ఒండు = వేఱొకమాటను, వివశతన్ = పరవశత్వమును.
  231. శతయోజనప్రమాణోన్నతంబు = నూఱామడకొలఁది పొడువుగలది, కనకశైలంబు = బంగారుకొండ, అనుకరించు = సరిపోలు, ప్రాసాదతలంబునన్ = మేడమీఁద, శీధుపాన = మద్యపానమునందలి, తగిలి = ఆసక్తుఁడై, ఆంగనాజన = స్త్రీసమూహముతోడ.
  232. శ్రీతరుణీకళత్రున్ = లక్ష్మీదేవి భార్యగాఁ గలవానిని, సరసీరుహనేత్రుని = కమలములవంటి కన్నులు గలవానిని, సర్వ...చరిత్రున్ = ఎల్లలోకములయందు ప్రసిద్ధినొందిన నడవడికలవానిని, ధైత్య... విదారణున్ = రాక్షసులయొక్క మదమును అహంకారమును భేదించునట్టివానిని, భజించి = సేవించి, వలపించితిన్ = ప్రీతి నొందించితిని.
  233. భయంకర...లోచనములతోన్ = వెఱపును కలుగఁజేయునట్టి కోపముచేత తిరుగుచున్న కన్నులతో, దురాత్మ = చెడ్డబుద్ధిగలవాఁడా, కులోచితమున్ = కులఘనతకుఁ దగిన నడవడిని, నిశాచరవైరి = రాక్షసులకు పగవాఁడు, సారెకున్ = మాటిమాటికి, సమ్ముఖమ్మునన్ = ఎదుట.
  234. కల్ల = తప్పును, బల్లిదుఁడు = బలవంతుఁడు, ప్రభావము = మహిమము.
  235. గోవింద...హ్లాదుండు = శ్రీహరియొక్క పాదపద్మములను స్మరించుటచేత సంతోషమునొందినవాఁడు, కాలపాశంబులంబోని = యమపాశముల వంటి, ఘోరపాశంబులతోన్ = భయంకరము లైనత్రాళ్లతో, విశ్వంభర...మానసుండు = ఎల్లలోకములను భరించునట్టివాఁడైన శ్రీహరియొక్క ధ్యానముచేత కొఱఁతలేనిమనసుకలవాఁడు, అప్రమాదంబులు = ఏమఱుపాటు లేనివి, తద్వారణవిషాణంబులు = ఆయేనుఁగులకొమ్ములు, సూపకారులు = వంటవారు, కృత్తికా = కృత్రిమభూతమును, ఆపనేయుఁడు = పోఁగొట్టఁదగినవాఁడు, సుదర్శన...పరుఁడు = చక్రధరుఁ డైనశ్రీవిష్ణునిమంత్రమును అనుష్ఠించుటయందు ఆసక్తుఁడు, భుజంగ...హృదయుండు = శేషశాయితో కూడుకొన్న హృదయము గలవాఁడు - శ్రీవిష్ణువును మననున నిలిపి ధ్యానము చేయువాఁడు ఆనుట, నికషంబులు = ఒరగండ్లు, జాంబూనదంబు = బంగారు.
  236. విస్మయము = ఆశ్చర్యము, బ్రుంగుడు = పూడినది - కప్పఁబడినదనుట, పావకమూర్తి = అగ్నియొక్క ఆకృతి, వర్ధితుఁడు = పెంపఁబడినవాఁడు, మందస్మితసుందరాననమునన్ = చిఱునవ్వుచేత అందమైన మొగముతో.
  237. ఒకమరి = ఒకసారి, కొనియాడున్ = పొగడును, నవ్వున్ = పరిహసించును, ఉబ్బినన్ = పొంగినను, నిబ్బరము = కదలక మెదలకయుండుటను, ప్రకటగుణాభిరాముఁడు = ప్రసిద్ధమైన గుణములచేత ఒప్పినవాఁడు, చొక్కుచున్ = పరవశత్వము నొందుచు.
  238. మిథ్యావైరము = అబద్ధపువిరోధము - వ్యర్థపుపగ యనుట, ఆనీరజాసనసంకల్పితలు = ప్రసిద్ధుఁ డైనబ్రహ్మచేత కలుగఁజేయఁబడినవి, తేజరిల్లిన = వెలిగిన, జాలిన్ = దుఃఖమును.
  239. నలినజు = బ్రహ్మయొక్క, మన్ననలన్ = ఆదరణలను, కన్నవారలకున్ = పొందినవారికి.
  240. సాత్వికుఁడు = సత్వగుణమువలనఁ గలిగిన సాధుభావముగలవాఁడవు, తామసమోహావేశబుద్ధిన్ = తమోగుణమువలనఁ గలిగిన అజ్ఞానమును పొందిన బుద్ధితో, మోక్షకరములు = ముక్తిని కలుగఁజేయునవి.
  241. దుర్వారుఁడు = అడ్డగింపఁగూడనివాఁడు, వెసన్ = వేగముగా, వక్షంబు = ఱొమ్మును, ఉద్ధతిన్ = మిడిసిపాటుతో, నెక్కొన్న = నెలకొనిన - చలింపక నిలిచిన, సౌహ్లాదుఁడు = ఆహ్లాదముతో కూడుకొన్నవాఁడు.
  242. అంతకాకారుఁడు = యమునివంటి ఆకృతిగలవాఁడు, ప్రముఖులు = మొదలగువారు, చదియునట్లుగాన్ = నలఁగి అణఁగిపోవునట్టుగా.
  243. క్రన్ననన్ = శీఘ్రముగా, నాగపాశములన్ = పాములనెడు త్రాళ్లచేత, నిబిడంబులు = దట్టములైనవి, వసుధాధరములు = కొండలు, ఉద్ధతిన్ = నిక్కుతో, వెన్నునిన్ = విష్ణుదేవుని.
  244. వారిధి = సముద్రము, సంక్షోభించి = కలఁగి, మహారభసముతోన్ = అధికమైనత్వరతో, తరఁగలు అలలు, విష్ణుసమారాధనసంప్రమోదున్ = విష్ణుని లెస్సగా నారాధించుటచేత సంతోషమునొందినవానిని.
  245. ముక్తుఁడు = విడువఁబడివవాఁడు, మహానుభావంబులు = ప్రభావములు, అపరావతారమూర్తి = రెండవయవతారము నొందినమూర్తిగలవాఁడు.
  246. మహామహత్వంబు = మహిమకలిగినవానితనమును, డెందమున్ = మనసునందు, సంతతానందహృదయుఁడు = ఎడతెగనియానందముతోడి మనసుగలవాఁడు.
  247. పంకేరుహనేత్రాయ = తామరలవంటి కన్నులు గల, నిత్యాయ = శాశ్వతుఁ డయిన, నిర్వికారాయ = వికారరహితుఁ డయిన, జగద్ధితాయ = మేలు చేయునట్టి, గురుధర్మమూర్తయే = పూజ్యమైన ధర్మమే స్వరూపముగాఁగల, బ్రహ్మణ్యదేవాయ = బ్రహ్మజ్ఞానులకు దేవుఁడైన, సదైకరూపాయ = సత్తై ఒక్కటియైన రూపముగల, త్రిగుణవిరహితాయ = సత్వరజస్తమస్సు లనెడు మూఁడుగుణములు లేని, హృషీకేశాయ = ఇంద్రియాధిదేవత యైన, కీర్తితాఖిలాయ = స్తోత్రముచేయఁబడిన సర్వలోకములు గల - ఎల్లవారిచేతను పొగడఁబడిన, దురితనిరసనాయ = పాపములను పోఁగొట్టునట్టివాఁడైన, తుభ్యమ్ = నీకొఱకు, నమోనమో = మాటిమాటికి నమస్కారము (చేసెదను), అభినుతించెన్ = స్తోత్రము చేసెను.
  248. శ్రీతరుణీ...శోభితంబులు = లక్ష్మీదేవియొక్క స్తనములను కౌఁగిలించుకొనుటచేత మిక్కిలి శోభిల్లునవి, హస్తప్రయోజవిరాజితంబులు =కమలములవంటి హస్తములయందు ప్రకాశించునవి, ఉదంచిత...కాంతులన్ = ఒప్పిదములైన చంద్రసూర్యులకాంతులవంటి కాంతులతో, తనరఁగన్ = ఒప్పుచుండగా, వినతాసుతున్ = గతుత్మంతుని, రమాసమేతుఁడై = లక్ష్మీదేవితో కూడుకొన్నవాఁడై.
  249. దండవన్నమస్కారంబులు = సాగిలఁబడి చేయఁబడిన నమస్కృతులు, ఆనంద..విందుండు = సంతోషబాష్పములధారలు జాఱుచున్న కన్ను లనెడుకమలములు కలవాఁడు - కన్నులయందు ఆనందబాష్పములను విడుచుచున్నవాఁడు, హర్ష ... అంగుండు = సంతోషముచేత కలిగిన గగుర్పాటుచేత ఎగుడుదిగుడయిన అవయవములు గలవాఁడు, పరమ...స్వరుఁడు = అధికసంతోషముచేత వెడలుచున్న డగ్గుత్తికతోడి కంఠస్వరముగలవాఁడు, నాభి...ప్రశస్తంబులు = బొడ్డుదామరయందు జనించిన బ్రహ్మయొక్క చెక్కిళ్లను అంటి బుజ్జగించుటయందలి నేర్పుచేత ప్రశంసింపఁబడినవి, గారవించి = మన్నించి.
  250. పాతకములన్ = పాపకృత్యములచేత, పిన్నబిడ్డఁడవు = పసిబాలుఁడవు.
  251. చేవ = బలమును - దార్ఢ్యమును, భావిభవంబు = పునర్జన్మము, అఘదూరుఁడవు = పాపముల కెడమైనవాఁడవు - పాపములఁ పొందనివాఁడవు.
  252. అమరారాతి = దేవతలకు పగవాఁడయిన, దితిప్రసూతి = హిరణ్యకశిపువు, మదగర్వాంధుండు = క్రొవ్వుచేతను అహంకారముచేతను కన్ను గాననివాఁడు, నీభక్తి వైరమునన్ = నీయందలి భక్తివలనఁ గలిగిన విరోధముచేత, దోషములు = తప్పులు, దుర్వారస్థితిన్ = అడ్డము లేని విధమున, కుమతిన్ = బుద్ధిహీనుని, తద్ఘోరాఘములు = అతనియొక్క భయంకరములైన పాపములను, పాపి = పోఁగొట్టి, పుణ్యమతిన్ = ధర్మబుద్ధిగలవానిగా, భక్త...పారాయణా = భక్తులను రక్షించునట్టి విద్యయనెడు వ్యాపారమునందు ఆసక్తుఁడయినవాఁడా.
  253. హిమ...సానువులనుండి = మంచుకొండయొక్క శిఖరమునందలి చఱులనుండి, హైమాంబుపూరమున్ = మంచునీళ్లవెల్లువయు, చండాల...ప్రవాహమున్ = మాలవానియింటిముందటివాననీళ్లచేతనైన గొప్పవెల్లువయు, భాగీరథిలోనన్ = గంగానదిలో.
  254. గురుభక్తియుక్తి = తండ్రియందలి భక్తితోడి కూడికను - తండ్రియందు భక్తి కలిగియుండుటను, ఉచితమేని = తగుననితోచిన పక్షమున.
  255. శంకాతంకములన్ = సంకోచభయములను.
  256. శైశవాది = శిశుత్వము మొదలైన, పేర్మిన్ = ప్రేమతో.
  257. కైవల్యపదము = ముక్తిస్థానము, దితిజబాలకుండు = రాక్షసకుమారుఁడు - ప్రహ్లాదుఁడు, నిజపురంబునకు = తనయింటికి.
  258. ఈరసము=ఈర్ష్య - విడువనిపగ, పరిహృతమై = పోయి, సత్వస్ఫురణమెయిన్ = సత్వగుణముయొక్క ప్రకాశించుటచేత.
  259. మూర్ధాఘ్రాణంబు = నడితల మూర్కొనుట, ఆనందబాష్పపూరితలోచనుండు = ఆనందబాష్పములచేత నిండిన కన్నులు గలవాఁడు, దురవస్థలన్ = దుర్దశలను - బాధలను, ఇందిరామందిరుఁడు = లక్ష్మికి ఉనికిపట్టయినవాఁడు, పెంపున= అభివృద్ధితో, ఆశ్వాసించి =ఊఱడించి, తగిలి = ఆసక్తుఁడై, జన్మత్రయావసానంబు = మూఁడుపుట్టుకలముగియికయందుఁ గాక, బద్ధవైరుండు = కట్టబడిన విరోధముగలవాఁడు - స్థిరమైనవిరోధముకలవాఁడు.
  260. అంభోజాక్షుఁడు = తామరలవంటి కన్నులు గలవాఁడు - విష్ణువు, దుర్నిరీక్ష్యము = చూడశక్యము గానిది, ఘోరాకారమూర్తిన్ = భయంకరమైన ఆకృతి గలదేహముతో, చరాచరభయత్రస్తంబుగా = చరములును అచరములును అగు ప్రాణులు భయముచేత చలించినవి కాఁగా, భీమసంరంభంబు = భయంకరమైన ఆటోపము, శుంభద్గర్వుని = అతిశయించినగర్వముగల హిరణ్యకశిపునియొక్క, అస్తోక = అల్పము కాని.
  261. మోక్షపదంబునన్ = ముక్తిస్థానమునందు, గుణోన్నతులు = గుణాధిక్యతలు, చెప్పవచ్చునే = చెప్ప శక్య మగునా.
  262. భగవద్భక్తిపరాయణుండు = భగవంతునిభక్తియం దాసక్తుఁడు, అత్యున్నతిన్ = మిక్కిలి ఘనతతో, నిరస్తక్రోధవాక్యంబులన్ = తొలఁగఁద్రోయఁబడిన కోపముతోడి మాటలతో - ఈర్ష్యలేని మాటలతో, సర్వంకషము = అంతట వ్యాపించినది.
  263. అమవస = అమావాస్య, పౌర్ణమాసి = పున్నమ, భవ్య = మేలైన, అర్థిన్ = శ్రద్ధతో.
  264. శ్యేనకపోతంబులు = డేగలు పావురములు.
  265. సర్పాశనుఁడు = పాములను భక్షించువాఁడు, తార్క్ష్యుఁడు = గరుత్మంతుఁడు, వనరుహనాభునకున్ = విష్ణువునకు.
  266. విషోల్బణయుతులై = విషముయొక్క పొంగుటతో కూడుకొన్నవారై.
  267. వేవురు =వేగురు - వేయిమంది, సుపర్ణునికిన్ = గరుత్మంతునికి, దృక్కర్ణపతులు = సర్పరాజులు.
  268. శాంతినిధి = ఓర్పునకు స్థాన మైనవాఁడు, ప్రకల్పితము = కల్పించఁబడినది, ఇంతయు = ఈసమస్తమును, సర్గంబు = సృష్టి.
  269. దారుణవజ్రధారచే = భయంకరమైన వజ్రాయుధముయొక్క వాదరిచేత, మదమఱి = క్రొవ్వు చెడి, సమాజము = సమూహము, నష్టపుత్ర = నశించినకొడుకులు గలది, విహ్వలించన్ = దుఃఖపరవశము కాఁగా, ఇమ్ములన్ = బాగుగా, సపత్నులు = సవతులు.
  270. నయంబునన్ = తిన్ననినడవడిచేత, ప్రీతస్వాంతుండు = ప్రీతినొందిన మనసుగలవాఁడు.
  271. అంగశుద్ధి = అవయవముల పరిశుద్ధత గలది, అంతరించున్ = నశించును.
  272. ఉత్పలదళలోచన = నల్లగలువఱేకలవంటికన్నులు గలది - దితి.
  273. వేడుక = కుతూహలము - ప్రియము, మిథ్యావినయంబులు = అబద్ధపువినయములను, కపటశీలము = వంచనతోగూడిన మంచినడవడి.
  274. వికీర్ణశిరోజ = విరియఁబోసికొన్నవెండ్రుకలు గలది, మారోదీ ర్మారోదీః = ఏడువ కేడువకుము, సప్తఖండంబులు = ఏడుతునియలు, ఏకోనపంచాశత్ఖండంబులు = నలువదితొమ్మిదితునియలు.
  275. వైన్యుఁడు = వేనునికొడుకు, వనజాసనుఁడు = బ్రహ్మ.
  276. వైశ్రవణుండు = కుబేరుఁడు, వాసవుండు = ఇంద్రుఁడు, వనస్పతులకున్ = వృక్షములకు.
  277. పంకజాతభవాండము = బ్రహ్మాండము, సరిత్సాగరపర్వతములు = ఏళ్లు సముద్రములు కొండలు.
  278. గ్రథితములు = కూర్పఁబడినవి - రచితములు.
  279. శుంభద్విక్రమవిక్రమార్క = అప్రతిహతమైన పరాక్రమముచేత విక్రమార్కుఁడా, సుజనస్తోత్రైకసంపర్క = సజ్జనులయొక్క పొగడ్తయొక్కటిచేతనే కూడుకొన్నవాఁడా, సంస్తంభీభూతరిపుప్రతాప = నిలువఁబడిపోయిన వైనశత్రువులప్రతాపము గలవాఁడా, మృదువాచాచారసల్లాప = మెత్తని మాటలతోడి సంభాషణము గలవాఁడా, దుగ్ధాంభోరాశిమహాగభీర = పాలసముద్రమువంటి అధికగాంభీర్యగుణము గలచాఁడా, విజయవ్యాపారదోస్పార = గెలుచుటయే వ్యాపారముగాఁ గలభుజబలము గలవాఁడా, నిర్దంభానేకశుభప్ర యోజన = దంభము లేని పెక్కుశుభప్రయోజనములు గలవాఁడా, జగద్రమ్యార్థసంయోజనా = లోకమునకు ఇంపైనప్రయోజనములను కూర్చువాఁడా.
  280. సుకవి...సంశ్రవణ = సత్కవులచేత కూర్పఁబడిన వాక్కులచేనైన యెల్లపురాణములయొక్కయు వినికి గలవాఁడా, సురేంద్ర...పరాక్రమ = ఇంద్రపుత్రుఁడైన యర్జునునితోడను కుమారస్వామితోడను సరిపోల్పఁదగిన ప్రసిద్ధమైన పరాక్రమముకలవాఁడా, వివేకభాషాచతురా = వివేకయుక్తములైన మాటలయందు నిపుణుఁడైనవాఁడా.
  281. గర్వి... లవిత్రా = గర్వించిన శత్రువులనెడు తీఁగలపఙ్క్తులకు కొడవలియైనవాఁడా, పూర్వ...చరిత్రా = తొల్లిటిరాజులను పోలిన పురాతనప్రవర్తనము కలవాఁడా, నిర్వి...సుగాత్రా = వికారరహితమై మనోజ్ఞమైన మంచిశరీరము గలవాఁడా, గిర్వి...కళత్రా = సరస్వతియొక్క విలాసమువలె ధావళ్యము కలిగి వెలుఁగునట్టి కీర్తియను భార్యను గలవాఁడా.